Arjiru, Hrisztosz: A király embere (részlet) (Ο άνθρωπος του Βασιλέως Magyar nyelven)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Λευκουσία, 6693 από κτίσεως κόσμου[1], έαρ: η άτιμος πομπή

ΤΟΥ ΕΙΧΑΝ ΔΩΣΕΙμια βέργα, που την πήραν από ένα χοιροβοσκό, να την έχει για σκήπτρο του και τον έντυσαν με ένα γαϊδουροτόμαρο για βασιλικό μανδύα. ΄Ιδιοι οι Οβραίοι στις επινοήσεις τους, όπως τότες με το Ναζωραίο πριν τον ανεβάσουν στο Γολγοθά. Τέλος τέλος, ένας απ’ αυτούς έσκισε ένα βρωμισμένο πανί και με μια βαθιά αιμάτινη βαφή έγραψε απάνω με τα λίγα που ήξερε: "Ο ΒΑCΗΛΕΥC ΤΟΥ ΑΙΡΟΤΟC". Το στερέωσε σε ένα χαμόκλαδο και περιχαρής για το λάβαρό του το σφήνωσε στο σαμάρι μιας μούλας. Τον ανέβασαν στο ζώο και τον υποχρέωσαν να καθίσει ανάποδα, με το πρόσωπο γυρισμένο προς την ουρά. Δυο τρεις πήραν κι απίθωσαν κάτι τεράστια χάλκινα κουδούνια στα καπούλια του ζώου. Ένας υπέρβαρος μακελλάρης, που μέχρι τότε έκανε χάζι χωρίς να επεμβαίνει, έδωσε το σύνθημα να αρχίσει το πανηγύρι. Λογιώ-λογιώ μουσικοί προπορεύονταν της άτιμης πομπής: οι ήχοι των αυλών, των τυμπάνων και των κυμβάλων ξεσήκωναν τον τόπο απ’ όπου περνούσαν, λες και σε καλούσαν σε γιορτή. Άνθρωποι τότε κάθε ηλικίας πετάγονταν σαν μύγες υπνωτισμένες από τα σπίτια της πολιτείας κι ενώνονταν με τον υπόλοιπο όχλο. Δυο διαλαλητάδες ούρλιαζαν σαν μανιακοί μικροπωλητές σε παζάρι που θέλουν να πουλήσουν την πραμάτειά τους: «Ιδού ο βασιλεύς του έρωτος, ο πόρνος Νικήτας, ο μοιχός Νικήτας Ευγενικός. Ο διακορευτής νεαρών παρθένων…». Ο όχλος όλο να ουρλιάζει και να φτύνει τον άτυχο νέο, ενώ ανάμεσό τους κάποιοι πιο διεστραμμένοι και σαδιστές πήραν να αλείφουν την ξουρισμένη του κάρα με κοπριές. Μια γριά με λειωμένα δόντια, σχεδόν φαλακρή, χαιρέκακα του απίθωσε ένα στεφάνι από σκόρδα στριγγλίζοντας: "Ο βασιλιάς μας τώρα απέκτησε το στέμμα του· να μάθει ο μπάσταρδος να μην πειράζει τες κόρες του κόσμου".

Η κωμικοτραγική πομπή με τον διαπομπευόμενο κατευθυνόταν προς το κέντρο της Λευκουσίας, στο ανάκτορο του βασιλέως Ισαακίου, αυτού του αποστάτη που τόλμησε, τι θάρρος μα και θράσος, να σηκωθεί κατά της μεγάλης αρχής, του βασιλέα των Ρωμαίων Aνδρονίκου Κομνηνού. Είχε φτάσει ένα πρωί τον περασμένο χρόνο στο νησί από το γιαλό της Κερύνειας, με ένα σαπιοκάραβο, παρέα μ’ ένα τσούρμο τυχοδιώκτες. Με κάτι κιτρινισμένες περγαμηνές και χρυσόβουλλα, τάχατες του αυτοκράτορα, ξεγέλασε το διοικητή πως ήρθε ως αντικαταστάτης του. Κι αφού καλόκατσε και εδραίωσε τη θέση του, άνθρωπος ξύπνιος μα και με το σαράκι της εξουσίας σαν όλοι οι Κομνηνοί, κήρυξε εαυτόν αυτοκράτορα. Γρήγορα έκανε τους αξιωματούχους και τους άρχοντες του τόπου να καταλάβουν πως η μόνη επιλογή τους ήταν να υποταχθούν στη θέλησή του. Ήταν αμείλικτος και τυραγνικός στις σχέσεις του με τον καθένα, πράμα που τον έκανε όλο και πιο μισητό. Όμως κι ο ίδιος το ήξερε καλά: αν ήθελε να επιβιώσει, η μόνη γλώσσα που έπρεπε να μιλά ήταν αυτή της φοβέρας.

Το στενορύμι, που στριφογύριζε φίδι μες στον κόρφο της Χώρας χωρίς λογική και κανένα νόμο, έφτασε με την πομπή κάποτε σε ένα αδιέξοδο: μια χαλικόστρωτη πλατεία ανοιγόταν και ξεκούραζε το μάτι και την ψυχή του ταλαιπωρημένου στα σκοτεινά στενοσόκακα διαβάτη με την απλωσιά και το φως της. Πού και πού μπορούσε κανείς να διακρίνει, ανάμεσο στα χαλίκια και τις σπασμένες κεραμίδες, μάρμαρα λογιώ λογιώ χρωμάτων μ’ αετούς, φανταστικά πλάσματα και ρόμβους. Το ταπεινό χαλικόστρωτο δάπεδο της πλατείας έσβηνε απότομα κι ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τα πολυτελή μαρμάρινα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στο ανάκτορο. Καλοκτισμένο με ψημένες πλίνθους και κοφτή κίτρινη πέτρα, που αφθονούσε στα περίχωρα της Λευκουσίας, δημιουργούσε με τους γωνιακούς του πύργους έναν τεράστιο μα καλαίσθητο όγκο, που ξεχώριζε από τα διπλανά πλουσιόσπιτα.

Η κουστωδία κι οι αργόσχολοι που την ακλουθούσαν ξεχείλισαν την πλατεία. Τράβηξαν το ταλαιπωρημένο κορμί του αναχεσομάγουλου νέου από το μουλάρι και το ’συραν κατάχαμα βρίζοντας και περιγελώντας τον. Δυο - τρεις πήγαν να σηκώσουν τα ιμάτιά τους για να του δείξουν περιπαιχτικά τα όργανά τους, μα απομακρύνθηκαν βίαια από τους στρατιώτες γιατί δεν άρμοζαν μπρος στα μάτια του "αυτοκράτορα" που θα εμφανιζόταν σε λίγο τέτοιες επιδείξεις.

Στον εξώστη του παλατίου φανερωθήκαν διάφοροι ακόλουθοι με ολομέταξα φορέματα και χρυσά σιρίτια να κρέμμονται σαν κουδούνια από το λαιμό και τους ώμους τους. Κοίταγαν το πλήθος με υπεροψία κι έπαρση παγωνιού, παραταγμένοι πίσω από την τοξοστοιχία του ανώγειου ορόφου. Στους πύργους βγήκαν μερικοί στρατιώτες σε παράταξη κι άρχισαν να σαλπίζουν με τεράστιες χάλκινες σάλπιγγες και βούκινα, σημαίνοντας την άφιξη του ψευτοβασιλιά τους. Το κεντρικό τόξο του ορόφου, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα πλινθόκτιστα, ήταν μια ξυλοκατασκευή που προεξείχε του ανακτόρου. Το άνοιγμα του τόξου καλυπτόταν από ένα ολοπόρφυρο πανί, εμποδίζοντας έτσι τα περίεργα μάτια να διεισδύσουν στο εσωτερικό των δωματίων του Ισαακίου. Το πανί δεν άργησε να σηκωθεί μετά τα σαλπίσματα, για να αποκαλύψει τρία πρόσωπα. Στη μέση στεκόταν, με ύφος αγέρωχο μα και γεμάτο υπεροψία συνάμα, ο Ισαάκιος, φορώντας όλα τα διακριτικά που άρμοζαν σε ένα βασιλέα Ρωμαίων. Ήταν ένας άντρας μετρίου αναστήματος, μα με πλατιούς ώμους και καλογυμνασμένα μέλη. Τα μάτια του, κάτω από δύο χοντρά καμαρωτά φρύδια, πετούσαν σπίθες κι αλίμονο σε κείνον που του λάχαινε να ’ναι κοντά του˙ τσουρουφλιζόταν, γινόταν στάχτη και καπνός, εξαϋλωνόταν. Το κεφάλι του στόλιζε μια πλούσια καστανή κόμη, που την τύλιγε στο ύψος του μετώπου ένα στεμματογύριο. Το πρόσωπo και τα γυμνά του χέρια είχαν ένα υπερβολικά μελαχρινό δέρμα. Το μελαψό του δέρμα αποδείκνυε τη στενή εξ αίματος συγγένεια με τον οίκο των Κομνηνών, που για τούτο ο κόσμος περιπαιχτικά τους κόλλησε το παρατσούκλι "οι μαύροι". Το γαμψό του πηγούνι με το κοντοκουρεμένο μούσι έδινε αμέσως την εντύπωση δυναμικού ανθρώπου. Παρακολουθούσε στην πλατεία τον όχλο σαν να είχε μπρος του μόνο έναν άνθρωπο, που τον μετρούσε και τον ζύγιζε ερευνητικά. Το ατάραχό του βλέμμα, παρά την απόσταση που τον χώριζε από το πλήθος, πέρασε σαν κρύος βοριάς  στην πλατεία κι έκανε ακόμη και τους πιο εκδηλωτικούς να σωπάσουν και να περιμένουν την επόμενή του κίνηση. Σαν η χλαλωή κόπασε, γύρισε δεξά του σ’ ένα λεβεντόκορμο μελαχρινό κι αμούστακο νέο - ντυμένος κι αυτός μ’ ακριβά στολισμένα υφάσματα, που τον πλησίασε με βήμα νωθρό κι απρόθυμο. Ήταν ο γιος του. Ακουγόταν πως οι σχέσεις τους δεν ήταν και οι πλέον ιδανικές για σχέση πατέρα - γιου. Ακολούθως είπε κάτι στο τρίτο πρόσωπο στα ζερβά του, που δουλικά πρόστρεξε με υπόκλιση να τον ακούσει. Ήταν ο κριτής Ισίδωρος, ένας κοντοστούπης κοιλαράς άντρας - μα όσος ήταν πάνω απ’ τη γης άλλο τόσος ήταν και κάτω απ’ αυτήν. Σατανικός και πρώτος στις σπιουνιές, έγινε το δεξί χέρι του τυράννου Ισαακίου. Ο Ισίδωρος ήταν που μια μέρα πριν, σε μια καλοστημένη δίκη στο κριτήριο της Χώρας, σκηνοθέτησε την άδικη σκηνή της καταδίκης του Νικήτα. Ανάμεσο τότες σε κομπάρσους και ψευδομάρτυρους, που ούρλιαζαν πως τάχατες ο νέος αποπλάνησε τη δεκαεξάχρονη κόρη Αριάδνη Ευφορβηνή, έβγαλε τη φρικτή εκείνη καταδίκη: «Καταδικάζεσαι στο όνομα του Θεού ημών του Δίκαιου Κριτή, Νικήτα Ευγενικέ, σε ορχεοτομία, για να κουβαλάς για πάντα στο σώμα και στην ψυχή σου το οικτρό σου έγκλημα». Τότε το πρόσωπο του Νικήτα φούσκωσε, το αίμα ανέβηκε στο κεφάλι, οι λέξεις δεν μπορούσαν καν να μπουν σε μια λογική σειρά και κατόπι να αρθρωθούν. Λιπόθυμος κι αλυσοδεμένος ρίχτηκε στο δεσμωτήριο, μες στο βαθύ σκοτάδι, στο κρύο και στη δυσωδία που ανέδινε το σαπισμένο από τους ακρωτηριασμούς και τα βασανιστήρια ανθρώπινο κρέας. Σύντροφοί του μόνοι οι ψείρες κι οι κοριοί.

*1185 μ.Χ. Οι Βυζαντινοί υπολόγιζαν τα έτη με αρχή τη δημιουργία του κόσμου, την οποία θεωρούσαν ότι επιτελέσθηκε στα 5508 προ Χριστού.

A szégyenmenet

Nicosia, a világ teremtése utáni 6693. esztendőben [1]

Jogar gyanánt a fiatalember kezébe adtak egy botot, melyet egy disznópásztortól szereztek, királyi palástnak pedig szamárbőrt dobtak a vállára. Ugyanúgy kieszelték, ahogy annakidején a zsidók, mielőtt felvitették a Názeretivel a keresztet a Golgotára. Legvégül az egyik férfi lehasított egy darabot valami koszos vászonból, és vérvörös festékkel, hibás helyesírással rápingálta: O BASILEYS TOY AIROTOS[2]. Aztán rákötötte faágra, és nagy örvendezve beletűzte zászlóját egy öszvér nyergébe. A fiatalembert felültették az öszvér hátára, de fordítva, hogy az állat farka felé nézett. Ketten-hárman térültek-fordultak, jókora rézkolompot kerítettek valahonnan, és az öszvér farára kötöttek. Ekkor a termetes mészáros, aki mindeddig csak tétlenül bámészkodott, kiadta a jelszót, hogy kezdődhet a felvonulás. Szedett-vedett muzsikusok kísérték a szégyenmenetet: sípok, dobok, cintányérok hangja verte föl a környék csendjét, amerre elhaladtak, mintha ünnepre csalogatnák az utca népét. Öregek-fiatalok kászálódtak ki a házakból, akár a kókadt, álmatag őszi legyek, és csatlakoztak a csőcselékhez. Két kikiáltó ordibált teli torokból, mint a portékáját kínáló vásári zsibárusok: „Íme a szerelem királya, a kurafi Nikitasz, a házasságtörő Nikitasz Evjenikósz. Az ifjú szüzek megrontója…” És a csőcselék csak ordított szakadatlanul, köpdöste a szerencsétlen ifjút, miközben a legelvetemültebbek, a legkegyetlenebbek állatpiszkot kentek borotvált arcára. Egy foghíjas, csaknem teljesen kopasz öregasszony fokhagymafüzért tett a fejére, és azt rikoltotta: „Királyunk immár elnyerte dicső koronáját; most legalább megtanulja a beste fattya, így jár, aki molesztálja az ember lányait!”

A tragikomikus menet Nicosia központja felé tartott a kipellengérezett ifjúval, ahol Iszaakiu király palotája állott, a hitehagyott uralkodóé, aki, minő vakmerőség és pimaszság, szembe merészelt szállni a görögök hatalmas uralkodójával, Andronikosz Komnénosszal. Egy esztendővel korábban Keriniál ért partot a szigeten egy reggel, tucatnyi szélhámos szerencselovag kíséretében. Megsárgult pergamentekercsekkel és úgymond császári aranybullával csapta be a helytartót, mondván hogy a helyére érkezett. S miután megvetette a lábát és berendezkedett, élelmes ember lévén, no meg a bensőjében őt is bizsergő hatalomvágytól fűtötte, mint az összes Komnénoszt, császárrá kiáltotta ki magát. Hamar értésére adta a helyi tisztségviselőknek és méltóságoknak, hogy az egyetlen választásuk, ha alávetik magukat az akaratának. Mindenkivel kíméletlenül, zsarnoki módon bánt, és ettől egyre gyűlöletesebbé vált alattvalói szemében. Ámde maga is jól tudta: ha életben akar maradni, az az egyetlen választása, ha a fenyegetés nyelvén nyitja szóra a száját.

A főváros közepén tekergőző girbegurba sikátoron egyszer csak zsákutcába ért a menet: kaviccsal leszórt téren kötöttek ki, melyen a szűk kis utcák sötétjében megfáradt vándor lelke és tekintete megpihenhetett, olyan tágas, olyan világos kis tér volt. A kavicsok és a cseréptörmelék alól imitt-amott előbukkanó színes márványon sasok, mesebeli lények és rombuszmintázatok rajzolódtak ki. A tér szerény kis kavicsos útja egyszer csak hirtelen véget ért, pazar márványlépcső tövében ért ki, mely a palotához vezetett. Égetett téglából és sárga hasított kőből épült a palota, amilyen Nicosia környékén bőséggel akad, saroktornyaival szemet gyönyörködtető látványt nyújtott, és méreteivel is kiemelkedett a szomszédságában álló előkelő házak közül.

A menet nyomában igyekvő őrség és a naplopók hada elözönlötte a teret. Lerángatták az öszvér hátáról a beesett arcú ifjút, és szitkozódva, gúnyolódva végigvonszolták a földön. Itt-ott egy-egy férfi felhúzta a leplét, és csúfondárosan mutogatta felé a vesszejét, ám a katonaság erőszakkal elkergette őket, mert látványuk nem illett volna a „császár” tekintete elé, aki kisvártatva meg is jelent.

A palota erkélyére kivonultak talpig selyemben a szolgái, majd lehúzta a nyakukat meg a vállukat a sok aranysujtás. Fölényes, fennhéjázó kimértséggel néztek le a tömegre, ahogy a felső emeletek mellvédjei mögött felsorakoztak. A katonák menetoszlopban a bástyákra vonultak, és hatalmas kürtökkel, harsonákkal adták hírül botcsinálta királyuk jöttét. Az emelet középső erkélyének íve a többitől ellentérően csupa fából készült, élesen kiugrott a palotaépület tömegéből. Az kiszögellést bíborvörös függöny takarta el, nehogy a kandi tekintetek kifürkészhessék Iszaakiosz szobáinak titkát. A harsonaszó után azonban kisvártatva a függöny is felgördült, és három alak jelent meg az erkélyen. Középen állott büszkén, fölényesen Iszaakiosz, a görögök királyának kijáró összes jelvénnyel. Középmagas termetű, de széles vállú, keménykötésű férfi volt. Bozontos szemöldöke alatt szikrát hányt a tekintete, és jaj volt annak, aki az útjába akadt vagy a színe elé vetette a balvégzete: az elevenen porrá égett, füst és pernye alakjában örökre elszállt. A király dús, gesztenyebarna üstökén a halántéka magasságában korona ékeskedett. Arcán és csupasz kezén látszott, hogy feltűnően sötét a bőre. Kreolbőre a Komnénosz-házzal való szoros rokoni szálakra utalt, melynek tagjait a népnyelv csak a „négerek” gúnynéven emlegette. Hegyes, kiugró álla, rövidre nyírott kecskeszakálla első látásra is erőszakos ember benyomását keltette. Úgy figyelte a téren a tömeget, mintha egyetlen ember állna előtte, akit tetőtől-talpig végigmér, alaposan szemügyre vesz. Rezzenetlen tekintete egyetlen pillanatra fordult le a tömegről, s mint a jéghideg sarki szél, végigsöpört a téren, és még a legtemperamentumosabbaknak is elvette a kedvét a beszédtől, még azok is azt lesték, mi lesz a következő mozdulata. Amint elcsitult a lárma, a király intett a jobb oldalt várakozó, sihederforma, szakálltalan ifjúnak, aki szintén gazdagon díszített, pazar selyemöltözéket viselt, majd az ifjú nesztelen, lassú léptekkel közelebb lépett hozzá. A fia volt. Azt beszélték, nem valami felhőtlen volt köztük a viszony. Majd ezután intett a balján álló férfinak is, aki szolgálatkészen meghajolt, és közelebb sietett, hogy meghallgassa utasításait. Iszidorosz volt, a király bírája, a köpcös, pocakos férfiú, aki egyik lábával a földön, a másikkal a föld alatt járt. Ördögi természet, ám mindenekelőtt spionlélek lakozott benne, nem véletlen, hogy ő lett a zsarnok Iszaakiosz jobb keze. Iszidorosz volt az, aki előző nap a főváros ítélőszéke előtt kimondta Nikitasz fejére a borzalmas ítéletet. Miközben a bámészkodók és a hamis tanúk azt ordibálták, hogy a fiú megbecstelenítette a tizenhat esztendős Ariadni Evforvinit, kimondta az alábbi szörnyűséges ítéletet: „Isten és az igazságos ítész, Nikitasz Eugenikosz nevében kimondatik, hogy bűnös, ezért kiherélésre ítéltetik, hogy örök életére viselje gyalázatos tettének nyomát”. Nikitasz tekintete ekkor elborult, minden vére az arcába tolult, egyetlen értelmes hang sem hagyta el a torkát. Félig ájultan, talpig vasban vetették a vaksötét tömlöcbe, melynek hidegében csak a megcsonkított, meggyötört emberi test rothadó bűze terjengett, s ahol egyedüli társai a tetvek meg a poloskák voltak csupán.

[1] Kr.u. 1185. A bizánciak a világ teremtésétől számították az éveket, amit Kr.e. 5508-ra datáltak.

[2] Helyesen írva Erotos lett volna, és úgy már szerelmet jelent (a ford.)