Mistral, Frédéric: Lou Pouèmo dóu Rose
Lou Pouèmo dóu Rose (Provanszál)EN XII CANT TÈSTE PROUVENÇAU E TRADUCIOUN FRANCESO PÈR FREDERI MISTRAL
_CANT PROUMIÉ_
_PATROUN APIAN_
I
_Van parti de Lioun à la primo aubo Li veiturin que règnon sus lou Rose. Es uno raço d'ome caloussudo, Galoio e bravo, li Coundriéulen. Sèmpre Planta sus li radèu e li sapino, L'uscle dóu jour e lou rebat de l'aigo Ié dauron lou carage coume un brounze. Mai d'aquéu tèms encaro mai, vous dise, Ié vesias d'oumenas à barbo espesso, Grand, courpourènt, clapu tau que de chaine, Boulegant un saumié coume uno busco, De poupo à pro cridant, jurant de-longo E largamen, pèr se baia courage, Au poutarras pintant la roujo tencho, A bèu taioun tirant la car de l'oulo. De-long dóu flume èro uno bramadisso Que d'auro en auro entendias de-countùni: «Pro vers la baisso, hòu! reiaume! empèri! Amount la pro! dau! fa tira la maio!»_
II
_Èro Coundriéu soun nis, ounte s'amodon De noste vènt-terrau li proumié boufe. Sant Micoulau, patroun de la marino, A dins Coundriéu soun autar, sa capello. En capo d'or e mitro fourcarudo Lou benurous, em'uno tino contro Que ié vesès testeja li tres móussi Escapoula de l'orro saladuro, Estènd sa man sus tout ço que navego. Tóuti lis an, aqui ié fan sa fèsto; E li marin, sus lis espalo, digne, En proucessioun ié porton uno barco; E quand au Rose un negadis brassejo: «Au grand sant Micoulau, ié cridon tóuti Arrecoumando-te, mai nado ferme!» De Vernesoun, de Givors an bèu dire: Renoumena pertout, de mudo en mudo, Coundriéu en aquéu tèms èro la maire Di grand patroun de Rose. Li basòfi Di port de Vieno o de la Mulatiero E li Canut flaugnard de la Crous-Rousso Avien bèu ié crida «quiéu de pèu!» Éli, Bèn que pourtant li braio de basano, Fasien ana si dono emai si fiho Coussudo e fièro autant coume bourgeso. Femo de bon, li Coundriéulenco bello, Is amourié quand vai greia la fueio, Dins la michour de sa peitrino forto Metien couva de si magnan la grano; En dentelino e pouncheto flourido Pèr passo-tèms broudavon pièi la tulo; A pichot poun tambèn sabien trepougne La pèu di gant e, bòni nourriguiero, Tóuti lis an fasien un chat superbe._
III
_O tèms di vièi, d'antico bounoumìo, Que lis oustau avien ges de sarraio E que li gènt, à Coundriéu coume au nostre, Se gatihavon, au calèu, pèr rire! Èro lou règno, aqui, di farandoulo, La naciounalo danso roudanenco E dóu reiaume ancian di Bousounido Que, de Coundriéu à-n-Arle, i jour de voto, Di viravòut dóu Rose imitarello, Ersejo e fai la serp au long di dougo. Aqui drihavo, alor, la noblo justo Que, tóuti li dimenche, sus lou Rose, Li ribeiròu se desfreirant pèr troupo Ié luchavon l'estiéu, la targo au pitre, La lanço au poung, l'artèu sus la quintaino, Ounte li drole nus se fasien vèire Valènt e fort is iue di bèlli chato, Ounte li cadelas de Sant-Maurise Emé li Givoursin s'apountelavon... O tèms di vièi, tèms gai, tèms de simplesso, Qu'èro lou Rose un revoulun de vido Ounte venian, enfant, sus l'aigo longo Vèire passa, fièr, li man à l'empento, Li Coundriéulen! Lou Rose, gràci à-n-éli, Èro un grand brusc plen de vounvoun e d'obro. Tout acò vuei es mort e mut e vaste E, las! d'aquéu varai tout ço que rèsto Es lou traçan e la rousigaduro Que la maio a cava contro li pèiro. Un fretadis, acò 's tout ço que soubro D'un barcarés qu'avié pèr crid: Empèri! Mai lou trafé di càrri de vitòri Sus li camin roumiéu noun laisso en visto Mai de rambuei ni mai d'escavaduro._
IV
_Ah! pèr sant Micoulau, quand s'encantavo Lou Reinage, au pourtegue de la glèiso, Cresès que n'èro un flame de triounfle Pèr aquéu qu'èro Rèi de la Marino? E cresès que n'i' aguèsse un de rebòbi Pèr abéura la glòri dóu Reinage? Li brout de biòu emé sa graisso mouflo E li dindard e lis auco poupudo, Li cambajoun estuba, li caieto D'erbo chaplado e cuecho au four, bèn imo, Li bòni pougno enredounido en tourto, Pastado au burre emé d'iòu, li rigoto Poulidamen plegado emé de pampo, E lou vin blanc de païs que petejo, Avien de tout, en aquéu jour, soun rule! N'èro-ti pas entre-mitan d'aquéli Baus fèr, Roco de Glun o Roco-Mauro, Que Gargantian regnavo e que, ço dison, Escambarlant lou Rose pèr ié béure, Emé sa man en guiso d'escudello Engoulissié li barco emai lis ome! A Pèiro-Lato mostron la graviho Que lou gigant traguè de sa sabato: Un bèu roucas, tanca dins la planuro._
V
_Or, aquel an d'aqui, fèsto coulènto, Aguènt Patroun Apian agu li joio E dóu Reinage encapa la courouno, Li bachelar de Coundriéu en riqueto Avien touto la niue pourta de brinde Au rèi nouvèu e, segound la coustumo, Après lou brinde, en l'èr jita si vèire. Car Mèste Apian, éu, avié l'equipage Lou plus famous de touto la ribiero. Calafatado emé de flo d'estoupo Que retenien li tèsto di senepo, De pego negro en foro enquitranado, I' apartenien, cuberto o noun cuberto, Sèt bòni barco entaiado à la bruto: Lou Caburle d'abord, emé soun tèume D'à poupo encastela--qu'aqui-dessouto Cadun la niue ié dourmié dins soun cadre. Emé sa pro taiudo, enourguido Pèr l'esperoun de soun escasso forto; Pièi la pinello o barco civadiero Que di chivau pourtavo la pasturo; Pièi à l'après lou batèu de carato, Coume lis autre en varenglo de roure; Pièi uno sisselando touto cloto, Courbudo sus l'avans, carrado en rèire; Dos gràndi savouiardo pèr adurre Li carboun de Givors e 'no sapino Pèr carga li castagno vivareso. Sènso coumta dous coursié vo chaloupo, De la filado amarra sus li costo, Pèr embarca li gros chivau de viage Que sus la dougo, au retour de Prouvènço, Gaiardamen remountavon la rigo. Patroun Apian avié pèr la remounto Vuetanto bèu chivau à co rougnado Que n'i'avié pas si parié sus lou Rose E qu'en tirant la maio e la veituro, I cop de fouit dóu baile de la troupo E i tron de Diéu di carretié menèbre, Fasien dóu flume estrementi la ribo._
VI
_Tenènt si mino, à la pro dóu Caburle Sant Micoulau avié, facho à la grosso, Sa tèsto emé la mitro. Mai, en poupo E plantado au gouvèr de la grand barco; S'aubouravo la crous de la capello, La crous di marinié, tencho de rouge, Que Mèste Apian, un an que dóu gelibre Lis aigo tout l'ivèr fuguèron presso, Éu l'avié fustejado à la picosso. A l'entour de la crous ié vesias tóuti Lis estrumen de la Passioun: la lanço Emé l'espoungo, l'òsti e lou calice, La raubo d'escarlato, la lanterno, Lou martèu, li clavèu, lis estenaio, La santo fàci, lou cor, la couloumbo, Lou fèu, lou fouit, lou sant pieloun, la boso, Lou glàsi nus, lou mort que ressuscito, La bono Maire e sant Jan, l'escaleto, Lou gantelet, li got, li dat, la bourso, Lou serpatas, lou sant soulèu, la luno, Emé lou gau qu'en subre ié cantavo._
VII
_E canto, gau! l'aubeto vèn de pougne. Pèr desmarra, zóu tóuti! s'apareion Li veiturin que van à la desciso. En cargo pèr la fiero de Bèu-Caire, I'a cènt batèu que vuei soun de partènço. Tè tu! tè iéu! s'agis pèr quau que fugue De gagna lou móutoun: qu'au prat de fiero Lou proumié bastimen, lahut o barco, Nègo-roumiéu di costo barbaresco O rato-malo aguènt soun nòli en règlo, Au prat de fiero lou proumié qu'arribo E tiro lou canoun, pèr bèn-vengudo Li Bèu-Cairen ié baion un bèu mòti. Despachatiéu, en aio, fourro-bourro, Li porto-fais, li barcatié, carrejon, Estivon, amoulounon, fan guihèume. Li trepadou cracinon; li fieraire Fan sis adiéu à si gènt, à si dono: --Çai sian?--Çai sian.--Li maje, dins lou fube, Van destaca dis arganèu de ferre Cadun si nau e, plan, fasènt lou signe De la crous en levant soun capèu large, Lou bras en l'èr, Mèste Apian subre tóuti: --Au noum de Diéu e de la santo Vierge, A Rose!--crido. Sa voues, que retrono Dins la liunchour neblouso, entre li ribo Dóu flume liounés s'es entendudo. Em' éu lis ome, closco descuberto, Se soun signa, trempant lou det dins l'oundo D'aquéu grand signadou, que, chasco annado, En bello proucessioun, es la coustumo, Au Pont Sant-Esperit lou benesisson. Lis ome, dur, emé lis espaieto Contro lou quèi ensemblamen fan forço. Patroun Apian éu-meme sus la poupo Es au gouvèr que douno l'endrechiero. A de long péu en cadeneto griso Que sus li tempe entrena ié retoumbon Emé dous grand tourtis d'or que ié pènjon A sis auriho. Es aut de fourcaduro E, de sis iue lusènt sus chasco barco Dóu tèms que vèi se tout marcho dins l'ordre, De l'uno à l'autro, estacado à la filo Pèr la calaumo unenco e loungarudo, En escatant dins lou gourgoui de l'aigo Tóuti li barco à-de-rèng s'entrahinon._
VIII
_Souto li tibanèu de telo cruso Que s'entrianglon en esquino d'ase, Li passagié, li balot, li póusito De touto coundicioun e touto merço, Li sedarié de Lioun, ufanouso, Li rol de cuer, li matau de canebe, Tout bèn cerni, tout pourta bèn en comte Pèr l'escrivan i letro de veituro, E tóuti li proudu que s'engivanon Dóu coustat d'aut, aqui jaison à poufe. Mai cuerb lou Rose un sagarés de nèblo: Li couparias em' un coutèu. Amagon Lou ribeirés, tout, à perdo de visto. Couneirias plus lou puget de Fourviero Emé sa glèiso amoundaut que fai pouncho. E lou segren qu'adus la despartido N'es que plus grèu: eilalin a la baisso, I canau de Bèu-Caire e d'Aigo-Morto, Pèr carga li bladeto de Toulouso, Li vin dóu Lengadò, la sau de muro, Quau saup quant restaran liuen de si femo, De si pichot! tres mes o belèu quatre. Grand gau encaro se, quand se retourno, Un cop subit d'Ardecho o de Durènço O quauco gardounado enferounido Noun vèn gounfla, faire peta lou Rose E qu'emé li chivau de l'equipage Noun faugue pas, dins lou patoui di terro, Arpateja, s'enfanga jusquo au pitre! E lou mistrau, quand rounflo de mesado E que li barco tèsto-aqui recoto! E, chanjadis, lis auve que s'escoundon E vous engravon, bròu! à l'imprevisto; O la sequiero emé lis aigo basso Que, tout l'estiéu, en bando sus l'areno Retèn à paus li nau escladenido!_
IX
_Atenciouna, lou prouvié, lou mudaire Van de-tastoun, escandaiant li mueio, Que li batèu en quauco graveliero Noun vagon s'encala. Dins l'oundo escuro Jan Rocho lou prouvié trais la pagello, Longo barro de sause qu'an pelado En ié soubrant quàuquis anèu de rusco Marcant de liuen en liuen se l'aigo es founso: --Pan just! pan qu'à dous det!--Pèiro-Benido, Ajudo lèu, senoun la barco toco! --Pan larg!--Anen, sian à la bono routo. --Pan cubert! pan e mié!--Li barquejaire Molon sus lou gouvèr, lachon l'empento. --La soubeirano!--Bon! tout acò crido. --Cato la man!--E vogo à la seguro... Se descabedelant de lono en lono, Au menamen de la grand barco mèstro Que vai davans, prudènto e majestouso, La tirassiero emé si tèndo blanco, Seguènt lou briéu de l'aigo que la porto, A pres lou bon camin. Vers la capello E dre sus lou pountin, la tèsto nuso, Adounc Patroun Apian em'un grand signe De crous, à-z-auto voues--qu'ausisson tóuti Lou capèu à la man,--éu entameno La prègo dóu matin:_ O noste paire Que siés au cèu, toun noum se santifique! _Vèn coume acò. Lis ome fan l'escouto D'ageinouioun o bèn la tèsto clino. Lou sagarés blanquinous lis emborgno, Atapant li mountagno e li broutiero Que tout-de-long acoumpagnon lou flume; E podon ié coumta sus l'embourgnado Jusquo à Givors e belèu jusquo à Vieno. Éu countuniant:_ Toun règne nous avèngue! _Dis,_ adavau ta voulounta se fague Coume adamount! Lou pan quoutidian nostre, _Dis,_ vuei porge-nous-lou! De nòsti dèute Fai nous la remessioun, coume nous-àutri En quau nous es devènt, _dis,_ fasèn quite... _--Hòu! Toco-biòu! pièi se coupant bramavo, Capounas de pas Diéu! dormes, fulobro! Aquéli chivalas, amount, li veses Que dintre si cabestre s'estrangulon?... Un batafiéu que vous cenglèsse tóuti!-- E reprenènt:_ De tentacioun nous gardes! E tiro-nous dóu malan! Ansin siegue!
X
_--Ha! mis enfant, sus l'aigo grouadisso, Apoundié pièi lou patroun dóu Caburle, Nàutri, que sian? Lou vesès, sian la jogo Dóu neblarés, di ro qu'avèn dessouto, E di charneve ounte anan faire sueio... Eh! quau pòu saupre li malemparado? Quau vòu aprene à prega, que navegue! E n'es un bèu, d'eisèmple, aquel estùrti Qu'en milo-vue-cènt-trento, à la desciso, Tirè 'n cop de fusiéu, lou miserable, Au grand sant Crist que i'a dins l'óuratòri Dóu castelas d'Ampuis, contro la dougo... O, i'esclapè lou bras. Mai sa pinello, D'aquéu marrit coula, dins quàuqui mudo, Au Pont Sant-Esperit faguè d'esclapo... Em' éu que fugue' n trau dins l'aigo glouto!-- Lou Caburle enterin, la prègo dicho, Venié d'intra couchons à l'archipèlo De la Grand Cabro, entre-coupa de vorge._
_CANT SEGOUND_
_LOU PRINCE D'AURENJO_
XI
_--Pico au reiaume, hòu! uno voues crido. --Ié sian! ié sian!--Sus lou gouvèr fan aigre E lou prouvié mando lou cau en terro. Es Vernesoun.--Amarro! Entre que tocon, Un blound jouvènt, aqui, parèis tout-d'uno Que, lóugeiret, sus la grand barco mounto... Quau es aquéu? Es lou prince d'Aurenjo, Lou maje fiéu, se dis, dóu rèi d'Oulando. E de tout biais li lengo presumisson, Afourtissènt, lis un, qu'es un levènti, Qu'es un arquin, qu'es uno tèsto routo E 'n se brouiant emé lou rèi soun paire, Qu'éu es parti pèr courre l'aventuro, La vau-coundriéu emé la patantèino A travès de païs. Segound lis autre, S'es afisca tant e tant sus li libre, S'es óupila talamen à l'estùdi Que n'es toumba, pauroun, dins la marrano, Coume un enfant que manjarié de cèndre; E l'an manda, li mège, vers lou Rose, Béure lou bon soulèu que reviscoulo E l'alen viéu dóu rufe Manjo-fango._
XII
_De soun reiaume ubagous e palustre Ounte lou Ren dins li brumo se nègo, Éu, quauque jour, se la santa ié tourno, Encenchara la courouno de glaujo. Mai risco rèn, pèr vuei, que se languigue De prene en cargo lou gouvèr dis ome, Afastiga coume es, avans de i'èstre, De tout lou tressimàci qu'acò meno, Dóu magagnun de court, di ceremòni, E dóu charpin que vous ié manjo l'amo. Uno foulié d'amour s'es mes en tèsto, Farfantello de prince pantaiaire; S'es mes en tèsto d'atrouva pèr orto L'espelimen de la Naiado antico E la flour d'aigo espandido sus l'oundo Ounte la Ninfo es amagado e nuso, La Ninfo bello e puro e lindo e vaigo Que l'esperit councéu e que desiro, Que lou pincèu retrais, que lou pouèto Dins si vesioun eternamen evoco, La Ninfo atrivarello e vouluptouso Qu', à l'entour dóu nadaire, au briéu de l'aigo Bandis floutanto sa cabeladuro E se counfound e found emé la riso. E, de canau en canau, pèr la Sono, Es descendu de soun païs de Flandro, Coume davalon dóu neblun li ciéune I clar dóu Vacarés, quand vèn l'autouno._
XIII
_Entre sauta, pelin, sus lou Caburle, A touca man au patroun, sènso croio; Parlo emé tóuti à la bono franqueto; I Coundriéulen ié pago de cigaro De soun païs, que sènton qu'embausemon, E, pas plus fièr qu'un fraire de la tasso, A soun flasquet à-de-rèng li fai béure Un aigo-ardènt que li nèblo n'en foundon. --Aquéu, entre éli dison, es di nostre! --Di vostre? ié respond, lou poudès dire, E, cambarado, se vous fau d'ajudo, Sian d'un païs que i'an pas pòu de l'aigo E que ié sabon proun tira la remo.-- Li barcatié soun ravi; l'envirounon Coume lou cors d'un rèi e ié regardon Sa barbo roussinello, si man fino, Em'uno flour d'esmaut que ié pendoulo, Escrincelado, à soun clavié de mostro._
XIV
_Mai lou patroun Apian:--Empèri! crido. La barco primadiero e li seguènto, Au proumié cop d'empento, vers la gaucho An représ soun draiòu. Sus l'aigo longo Dóu tèms que van li nau tóuti souleto, Lou prince blound deviso emé la chourmo. Poulidamen ié conto qu'es d'Oulando E fiéu de rèi e que vai en Prouvènço, Bouscant la flour que porto pèr ensigne: --Flour de mistèri, dis, incouneigudo Is ome d'enfre terro, car dins l'aigo Fai soun sejour emai soun espandido, Flour de pantai, de gentun, de belesso, Que mi Flamen la noumon «flour de ciéune» E que, pèr tout païs ounte s'atrovo, L'ome i'es gai e la dono i'es bello. --Acò? diguèron en s'aprouchant tóuti, Mai es la_ flour de Rose, _moun bèu prince, L'esparganèu, que souto l'oundo naiso E qu'amo tant, l'Angloro, d'ana cueie! --L'Angloro?--Anen, avanço-te, Jan Rocho, E digo-ié, faguèron, qu's aquelo... --Autant que iéu poudès n'en parla vautre, Respoundeguè brounzant un jouvenome Que d'un liban fasié l'emploumbaduro. --Oh! d'aquéu laid moudourre! ié cridèron, Que! l'as belèu sounjado aniue, qu'en ribo Fasié si panto emé quauque pescaire. --Avès bèu dire e meissa, mai, pèr moio! Rebriquè lou droulas, quand vers li tousco Dóu Malatra, mounte l'Ardecho furgo, Ié passas contro en empegnènt la barro E que, li pèd descaus sus la sableto, La vesès rire emé si dènt que mordon, Ah! n'i' a de bèu que, se vous fasié signe Dóu bout dóu det, cabussarias à l'aigo Pèr i'ana traire un poutoun sus l'aubenco De soun pèd nus!_
XV
_--Hòu! certo, aquelo drolo, Patroun Apian diguè, l'ase me quihe, Vous fara quauque jour vira canturlo... Parlon jamai que d'elo: es pas bèn laido, Mai pèr n'en faire talo cridadisso, I'a pièi pas d'aigo eici jusquo au coui, eto! A respèt dóu fihan de nòsti costo, Gaiard, poumpous e blanc coume de toumo!... Reiaume! buto à Givors!--S'entrepachon Li barco à quèi: lou peirié sus l'esquino, Li porto-fais abarbassi revèsson Li coufo de carboun i savouiardo; S'empielo à bèu mouloun la ferramento E la quincaio e li daio e li forfe E li fusiéu requist de Sant-Estève. E' m'acò fai tira! tóuti coutrìo, S'es deja mes lou prince blound à l'obro, Car l'a bèn di, vòu viéure en cambarado Emé li ribeirié, patroun e chouro, E barreja, rema, trima coume éli, Tau que faguè Peiroun, lou zar di Rùssi, A Zaardam, quand jouve s'embauchavo Pèr coumpagnoun fustié, voulènt aprene._
XVI
_Mai lou verai es que, pèr uno espouncho Que vèn dóu sang, Guihèn (coume ié dison Au bèu dóufin de la nacioun flamenco) Vòu trafega lou Rose. Vòu counèisse Lou nis, lou couvadou, la terro ilustro Que i'a trasmés lou noum preclar que porto, Aurenjo e sa famouso Glourieto, Palais e fourtaresso de sis àvi Au tèms feran di guerro sarrasino. E vòu ressegre e vèire chasco liogo Ounte an leissa si piado aquéli prince Que soun Cournet clantiguè dins li laisso De tóuti li cansoun cavaleirouso. E vòu s'aprene aquelo parladuro Ounte Bierris de Roumans bresihavo Soun teta-dous lesbian, la lengo alègro Ounte cantè la Coumtesso de Dìo Si lai d'amour emé Rimbaud d'Aurenjo. Éu a legi. Se sènt dins la courado, I'a de moumen, lis ambicioun superbo, Lou rebroutun dis envejasso folo Que vers la glòri an enaura si paire E lou regrèt di counquisto perdudo. Mai en que bon lou regrèt, se di rèire Pòu recoubra la terro souleiouso En l'embrassant de soun regard alabre! Es-ti besoun d'espaso que fouguejon Pèr s'empara de ço que l'iue nous mostro? E sarié pas trop bèu emai tout simple De recounquerre aquéu flouroun d'Aurenjo, Aquéu relarg que li Baussen tenguèron, Aquel empèri enfin di Bousounido Que dins lou crid «empèri!» toujour duro, En s'afreirant i bòni gènt dóu pople Que l'an garda, lou crid di souvenènço? Lou dison proun d'un que vèn poupulàri: «Acò 's un rèi, nostè rèi!» Cavalisco! Dequé voulès de mai? autant n'i'avèngue! Car à soun tour li castèu-fort s'aclapon, Coume aparèis aqui sus chasque mourre, E tout degruno e tout se renouvello... Mai sus ti piue, inmudablo Naturo, Espelisson toujour li ferigoulo E sèmpre li pastour e pastoureto Ié recoumençaran si viéutoulado._
XVII
_Lou neblarés, qu'à cha pau s'enlumino, A descubert au jour la vau tubiero Emé si verd coustau de mountagnolo Qu'entre-mitan lou Rose ié barrulo. E Mèste Apian, en countemplant la fàci Dóu soulèu nòu que regaiardis tóuti, Crido: «Un de mai!» Li navegaire ensèmble An aussa lou capèu; s'escarrabihon Li passagié, badant à tout rescontre, Quand tout-d'un-cop, magnifico, au recouide Aparèis dins soun plen l'antico Vieno, Assetado en autar sus lis ancoulo Dóu noble Dóufinat. Vaqui, celèbre, Lou Toumbèu de Pilato que pounchejo. Li paradou s'entèndon que tabasson Pèr apresta li drap dins li fabrico. Copo-jarret, l'escalabrouso auturo, Espandis en ventau si bastidouno; E li clouchié 'mé li tourre e li tèmple, Dins la lumiero inoundarello e cando, I' escrivon dóu passat l'istòri agusto._
XVIII
_Soun pourtulan à la man que fuieto, Em' estrambord adounc cridè lou prince: --Salut, empèri dóu soulèu, que bordo Coume un orle d'argènt lou Rose bléuge! Empèri dóu soulas, de l'alegrìo! Empèri fantasti de la Prouvènço Qu'emé toun noum soulet fas gau au mounde! Èstre nascu dins li tèms de bagarro, De bourroulis, de noun-rèn, d'aventuro, Ounte, uno espaso en man, lou valènt ome Poudié, prenènt counsèu que de soun èime, Poudié, dins lou grouün di treboulino, Se taia libramen un bèu reiaume, Acò si, de chabènço, que n'èro uno! Conme aquéu grand Bousoun, comte de Vieno, Que, i'a milo an, aqui dins la grand glèiso De Sant Maurise, porto sus sa toumbo Lou testimòni escri de soun audàci, De sa munificènci, de sa glòri! Rèi fouscarin e prince de coumèdi, Nous-àutri vuei, despersouna, dins l'oumbro De nòstis atribut legau e mingre, Passan à la chut-chut ras de l'istòri, En tenènt amaga courouno e scètre, Coume s'avian cregnènço d'èstre en visto! Mai tu, comte Bousoun, à la barbeto Di poutentat de Franço e d'Alemagno, T'encavalant d'un bound i flanc dóu Rose: «Moun chivau, àrri! àrri!» pèr li serre, Au crid de:_ vivo Prouvènço! _t'auboures... Li gènt dins lou mesclun:--Vaqui, se dison, Un ome!--E li baroun e lis evesque T'an aclama rèi d'Arle dins Mantaio!--_
XIX
_Entandóumens que lou prince es en dèstre, Li ribeirié, butant à la redolo, An embarca li boutarèu de bierro Emé si founs engipa que blanquejon, De bierro bloundo e bruno qu'escumouso Vai regala, tout lou tèms de la fiero, Dins li cafourno e basar de Bèu-Caire. Li gargassoun asseda di bevisto. E sènso mai tarda, que lou tèms prèsso, An fa soun viravòut e lou Caburle, Tirassejant après sa blanco floto, Repren requinquiha lou fiéu de l'oundo. Mai tout-escas sus li colo groupudo An vist amount, bèn empaligoutado, Li vigno d'or de la Costo-Roustido E peralin devista sus la drecho Dóu mount Pilat li tres dènt blavinello, Davans Coundriéu li vaqui. Jiton l'ancro. Es lou païs d'ounte soun quàsi tóuti. Sus lou Sablié, pèr apeita si paire, Un vermenié d'enfant, despièi quatre ouro, Soun aqui nus o mita nus que jogon: Lis un gafant o fasènt de soupeto, Au bataioun lis àutri que s'aquèiron. Au pèd de sis oustau, dóu long de l'aigo, A plen de pourtalet li pàuri femo Desempièi lou matin soun à l'espèro Pèr vèire au barcarés passa sis ome._
XX
_--Blandino, courre, que toun paire arribo! --Bon-jour, patroun Apian!--Diéu vous lou doune! --Trasès-me lou mouchoun, que vous amarre! --Digo-i'à Mariocho que m'empligue De vin d'Ampuis, lèu, aquelo boumbouno... --I'es pas Damian? Tè, vaqui si camiso. --Goutoun! Mioun! Dequ'es que vous aduse D'en fiero, hòu?--Aduse-me, Ribòri, Quàuquis anèu de cren emai de vèire, D'aquéli que dessus i'a 'n gàrri rouge! --O.--Iéu, aduse-me pèr la meinado Uno titèi, d'aquéli que si giblon! --O.--Iéu, aduse-me de gimbeleto, D'aquéli bono qu'em'un fiéu s'enrèston... --O.--Iéu, aduse-me...--Tout acò piaio; Li recoumandacioun de touto meno Se van crousant di batèu i fenèstro: --A toun papet, digo-ié que te croumpe Dins un massapan rose uno sourreto, Que, Glaudihoun?--Moun grand, iéu à Bèu-Caire Ié vole ana!--Lou cop que vèn, moun drole... --Anen, carrejas-vous! Bono aventuro! --Tenès-vous bèn gaiardo, tanto Chaisso! --E tu, Janin, aviso-te di Trèvo E di fiò de sant Èume e dis Oulurgue Que van, la niue, pèr lis Aliscamp d'Arle!_
XXI
_Pièi adessias. La baisso lis atiro. Fau pas que perdon tèms, d'aiours, se volon Arriba li proumié 'n terro d'Argenço E gagna lou móutoun. Au briéu de l'aigo Encaro touto bluio di turqueso Qu'a rabaia dins lou laus de Genèvo, Dóu tèms que van li tèndo blanquinouso, Uno après l'autro coume un vòu de ciéune, I'a lou prince oulandés que vòu tout saupre. --Metren long tèms pèr la desciso, mèstre?-- Vèn coume acò. Patroun Apian s'escuro E, tout gauchous de faire uno passado Soun Ciceroun:--Dous jour, tres lou mai, prince, Au cas que pèr camin i'ague d'encoumbre, Respond, tau que de nèblo, coume aquéli Qu'avian aquest matin e proun espesso Pèr empacha de vèire l'endraiado... Car fau pas boufouna 'm'aquéli roco, Estèu, secan, agacin e berrugo O 'm' aquéli graviero dangeirouso Que i'a de liuen en liuen souto li riso. Se l'on s'aviso pas, la barco roto, Se crèbo e béu, flòu! flòu! o dins un auve S'engravo jusquo i bord e tout se nègo. Sènso parla di pont ounte l'on ruto Ni dis entravadis que fan li traio... Sant Micoulau, patroun de la ribiero, Nous garde longo-mai!_
XXII
_--Reiaume, foume! Cridè lou veiturin coupant sa dicho, Li vesès pas, lis isclo de Sant Pèire, Capounas de pas Diéu, que vous entramblon?-- Reprenguè pièi:--Es pèr vous dire, prince, Qu'emai, coume afourtis lou reprouvèrbi, Au davala tóuti li sant ajudon, En davalado, anas, tant se rescontro Si contro-tèms, destourbe e mau-parado. D'ourdinàri pamens, quand vai en bello E que se pòu, meme au clar de la luno, Counèisse à visto d'iue lis endrechiero, Di grand quèi de Lioun i bàssi ribo Dóu Rose prouvençau, en dos journado Se fai, i mes d'estiéu, l'escourregudo. Coucagno, acò! mai pièi es la remounto, Segnour, que fai tira! De bando en bando, Sus li coursié qu'en remou nous seguisson,-- Alucas-lèi, quicha coume d'anchoio,-- Avèn aqui nòsti chivau de viage: Vint couble fort, tout de bèsti chausido, La flour de la jumento charouleso, Que li veirés, quand revendren contro aigo, S'espangouna, superbe, long dóu flume... Dise pas que noun i'ague, sus l'Empèri O lou Reiaume, rèn de coumparable A noste cavalin; mai vous responde Que vint milo quintau noun lis acuelon._
XXIII
_--E quant se met de tèms pèr la remounto? --Depènd: i mes d'estiéu, quand l'aigo es liso, Dins dès-e-vue o vint jour pòu se faire. I pichot jour, quand la sesoun iverno, N'en fau de trento-cinq, vès, à quaranto... Mai lou terrible pièi es quand lou Rose, Aboudenfli pèr li plueio autounenco O pèr aquéli gròssi levantado Qu'emé la pleno avau ié fan rebouto, Mounto, emé soun eigasso de poustèmo, Sus li trenado e paliero fourçudo, Negant li caladat e li carrairo. Sacre couquin! n'es uno de misèri, Alor, quand li chivau, à la maieto De chasco nau, tirant de quatre en quatre, Veson plus lou camin e s'empatouion Enjusquo au quiéu dins li blad, dins lis òrdi, A li falé derraba 'mé 'no barro Que se ié passa à dous souto lou vèntre! O bèn, moussu, quand fau chanja de ribo Pèr fourvia quauco ribiero grosso Que s'entravèsso i pèd dis equipage; O bèn, moussu, quand fau gafa l'Ouvezo, Quand fau gafa lou Roubioun e la Droumo! Es un brave travai! Contro li roco En fringouiant li cordo se gausisson: Fau faire un group, fau uno emploumbaduro; Fau, à cop de destrau, toumba lis aubre Que podon empedi; fau, milo-diéune! A cop de poung, de pau e de partego, Entanterin que li chivau se nègon, S'agarri pèr camin emé li panto Que, pèr gagna davans emé si couble O trebóuja (coume disèn tout rufe), Vendran enjarreta, de fes, li nostre... Ah! boutas, n'i' a pèr tóuti!_
XXIV
_--Emai n'en rèsto!-- Fai lou prince en risènt. A l'avalido, Encabana de nèu que blanquinejo, Li serre dóu Vercors pougnon l'espàci. Lis abeié de Crau, d'aquéstis ouro, Desbrouton adamount lis erbo drudo, Lou sant-janet flouri, la pimpinello: Car es i pastre d'Arle que l'aubiso De tóuti aquélis Aup e cimo liuencho Desempièi de milo an es reservado. E fin-qu'au Nivoulet de la Savoio E peramount fin-qu'au brecas dóu Viso E peralin à-n-aquéu mount Genèbre Qu'es l'aigo-vers de Franço emai d'Itàli, Tout i'apartèn. E de que tiron glòri Tóuti li counquistaire li mai trule Que sus Rose à-de-rèng an fa l'empèri, Li Charle-Magne emé li Bonaparte, Lis Annibau e li Cesar de Roumo, Pèr avé trecoula tàlis auturo! Quand tóuti li printèms, en caravano, Quand tóuti lis estiéu e lis autouno, Emé si grand menoun que fan trahino Dintre la nèu brenouso di neviero, Emé tout soun fedan qu'a ges de noumbre, Lou bastoun à la man, jougant dóu fifre, Escalon, éli, e passon li mountagno!_
_CANT TRESEN_
_LA DESCISO DÓU ROSE_
XXV
_I pourtihoun d'Andanço e d'Andanceto Es arribado enterin la floutiho E i'an cargo de post, de talaguëgno, De fais de dougo e de roudau de ciéucle. E ribejant la costo parpelouso Dóu Vivarés, toujour que mai arèbro, Toujour que mai feroujo e travessudo, Se van crousant, quasimen toco à toco, Emé la maio lènto e la rejano E li chivau d'uno autro longo tiero Que sus Lioun peniblamen remounto. --Salut!--De chasque las li bras se lèvon E li capèu vouguejon dins l'espàci: --Eh! coume vai lou viage?--A la coustumo! --I'èro au Sant-Esperit lou gros mudaire? --Regardavo au soulèu quant èro d'ouro. --En bevènt à soun flasco?--Eto, pardinche! --Es engrava lou pont vers Bagalanço? --N'a pas parla lou gros Tòni.--L'Ardecho Alor aura founsa contro lis isclo. --Se pòu.--E vautre, alin à la Grand-Gafo, Avès agu forço aigo?--Jusquo au vèntre! --Mai de la fiero an panca fa li crido? --Riscas pas de gagna la móutounesso, Coulègo!--Coume vai?--D'en Aigo-Morto Partian, i'a quinge jour, e vers Li Santo, Se bidoursant subre sis ancoureto, Vesian sus Rose un bastimen de Tùnis Qu', en pano retengu souto la biso, Esperavo l'embat pèr faire velo Au proumié jour vers lou port de Bèu-Caire. Èro carga de dàti e de jusiolo Que, sus si vèsto roujo, èron garnido De sequin d'or e de piastro lusènto._
XXVI
_--Nous enchau bèn, aqui faguè Jan Rocho, De si judiéuvo, figo encabassado Que sènton l'escaufit emai lou surge! Sus li lahut à la tasto se croumpon... N'i'en menaren, nous-autre, uno à Bèu-Caire Que se, lou bèn dimenche de la fiero, Dóu poulidige emporto pas li joio, Vole, sant Micoulau, que sus ma tèsto Li Bano de Crussòu tragon soun oumbro! --Quinto?--Devinas-la!--Belèu la fiho Dóu Malatra, de l'ome de la mudo, Que passo au crevelet l'or de paiolo? --Just.--Aquelo bóumiano?--O Jan-toutouro! De boimo coumo aquelo soun astrugo E porton lou bonur ounte i'agrado... E, hòu! avisas-vous que noun vous guinche De caire, quand passas: la luno jouvo, Coume se dis, es banarudo e fèlo! --Siés enmasca! cridèron à Jan Rocho Li veiturin de l'autro barquejado. Croumpo un toupin e fai bouli d'aguïo!-- --Fai tira, Marius!--Buto à l'empento!-- En biais d'embut li man arredounido D'uno barcado à l'autro, enca 'no vòuto. Jiton de liuen li paraulo d'escàfi; Mai li batèu de Mèste Apian, rapide, Avien deja fila sus l'aigo fièro._
XXVII
_Di miradou nouvèu que l'envirounon, Dóu ribeirau espetaclous, di runo, Di degoulòu emé sis ensarriado, Di vièi castèu enmantela de glòri E dóu chalun de l'èr que luminejo I'a lou prince Guihèn qu'a lou cor ébri, E lou pougnun d'amour noun tardo à naisse. --La veirai bèn, se dis entre éu, la divo Que soun fachin o sa bèuta ferouno Sèmblo farfantela sus tout lou Rose! L'Angloro, aquelo chato incouneigudo Que tout acò n'en parlo e n'en pantaio, Aquelo perlo d'auve que lusejo A l'esperit coume au regard de tóuti E que, noun sai perqué, sèns l'agué visto, A iéu peréu me danso pèr la tèsto!-- L'aigo esbrihaudo e ris; li pesqueirolo, Li barbasan, fasènt l'aleto, rason L'oundo fugènto au gai soulèu que viro; E d'un moulin nadant sus fourestego De-fes lou mouleiroun, o li pescaire Tirant de si calèu lou toumbo-lèvo, A mando-bras de liuen en liuen saludon. Mai dins lou sang di vièi coume di jouine La calour dóu tantost met la pereso. Vès-aqui Sant-Valié 'mé si terrasso: Ié miraiejo amount l'oumbrino ilustro De Diano de Peitiéu, l'enmascarello Dóu rèi Francés Proumié, la grand duquesso D'aquéu Valentinés que Droumo arroso, La coumtesso d'Estello clarissimo Qu'enjouliè d'amour la court de Franço. Mai Diano es morto e fugidisso à rèire Dins lou mouvènt tablèu de ço que passo Autour di nau que van coume d'auqueto; E vuei, acò 's l'Angloro, la pichouno Que bòulo à pèd descaus l'areno molo, L'Angloro nouveleto, acò 's la vido, Lou regardo-veni, la farfantello D'aquéli que s'envan au fiéu de l'oundo!_
XXVIII
_Guihèn pòu plus teni; vèn à Jan Rocho: --Alor, escouto un pau, dequé me dison? Que l'Angloro es poulido e que t'agrado? --Segnour, respond Jan Rocho, es tant plasènto Que tóuti li patroun, quand la rescontron, An pòu que d'un regard ié destimbourle, En lis embelinant, sis equipage... Dison qu'a marrit iue, pèr aventuro! --E siés d'aquéli, tu, que la Sereno Tèn enclaus dins si las? diguè lou prince. --Iéu? à vous parla franc, de faire sóuco Em' aquelo bouscarlo de broutiero Diriéu belèu pas noun; mai dins la cruco Dèu avé quaucarèn, es pas poussible! Pòu n'en veni, sabès? de calignaire A soun entour canta la pantouqueto... Lis escouto pas mai que se siblavon. N'a qu'un amour: es de rouda li mueio, Pèr se ié miraia touto souleto O ié culi de-fes la flour de Rose; E n'a qu'uno obro, devinarias quinto? De crevela li sablo de l'Ardecho Pèr arpaia (mesteiret de fournigo) Li belugueto d'or que pòu ié caupre. --Jabo! cridè lou segnouret alègre, Sian pas lis Argounauto dóu Caburle? Counquistaren, d'abord que sian en courso, La Touisoun d'Or emai Medèio... Vogo!--_
XXIX
_Jan Rocho aqui-dessus, largant la cambo A la coumando dóu patroun: empèri! E s'apouirant emé touto la chourmo, A, d'un cop de timoun, empen la rigo Vers lou coustau famous de l'Ermitage, Pèr ié carga 'n barrau de fino tencho. De la Taulo dóu Rei, es que, s'aprochon E Mèste Apian, lou rèi de la marino, Coume a proumés en partènt à sis ome, Ié dèu paga lou vin de soun reinage. Es, la Taulo dóu Rèi, uno roundello, Un suei de roucas viéu que se countourno, En avans de Tournoun, au mié dóu flùvi. Ié dejunè 'n passant, pèr ausi dire, Lou rèi Sant Louis, quand davalavo en guerro Contro li Sarrasin, alin au diable; E i'an dina despièi li rèi que porton Courouno dins Coundriéu. Li barco en ciéucle, Au tour de la grand taulo roucassouso, D'à pro se soun rambado. D'en careno An lèu sourgi pignato e peiroulado E pan d'anouno e liagno de saussisso E toumo de cabrun: la mauno toumbo! La pouncho di coutèu i glouto pesco. Manjon de dre: li vibre ansin desruscon-- E, Diéu-merci, se la touaio es de manco, Manco pas l'apetis. Lou baile-mèstre, D'escambarloun sus la bouterlo pleno, Au bèu mitan de la taulo presido; E, d'uno man que tèn à la canello, Fai pèr cadun espila dins la tasso Lou moust galoi qu'au soulèu beluguejo. Vivo lou rèi! Finisson pèr la soupo E, vujant dins lou brouit lou vin de fèsto Que fai bon estouma, segound sa modo, Cadun à soun platet béu la goudalo._
XXX
_E'm' acò pièi lou Brande de l'Eireto, Sus lou trantai di barco, zóu! que drihe! N'en vos de cant?_ Li fiho de Valènço Sabon pas fai l'amour, li de Prouvènço Lou fan la niue, lou jour..._--Brinde à l'Angloro! Cridè Guihèn; iéu, sènso n'en mai saupre, Em' aquest moust di vigno ribassudo Moun proumié béure es pèr la flour de Rose! E moun segound es pèr lou Rose éu-meme Que miraio la flour misteriouso! E moun tresen es pèr lou soulèu cande Que nous counvido à viéure dins la joio! --Enfant, diguè Patroun Apian, la vido Es un trafé coume aquéu de la barco: A si bèu jour e si laid. En sagesso Dins li risènt fau saupre se coundurre; Dins li roumpènt fau ana d'aise. L'ome Es na pèr lou travai: fau que navegue... Me parlon pas d'aquéli tiro-l'aufo Que soun jamai countènt! Aquéu que trimo, Au bout dóu mes ié toumbo sa mesado; Aquéu qu'a pòu de s'acampa d'ampoulo Dins lou revòu dóu cativié cabusso. I'a cinquanto an, au plus pau, que barqueje, E n'ai vist de la touto. Mai estime Qu'entre l'Empèri, vès, e lou Reiaume, Coume entre lou desaire e la cresènço, Fau teni lou mitan. Avèn fa noço... Eh! bèn, enfant, au bon Diéu renden gràci E qu'au retour degun manque à la chourmo!_
XXXI
_--Vivo l'Angloro!--crido mai lou prince Qu'a begu 'n cop d'aquéu bon vin de Rose. E, lou soulèu prenènt la davalado Darrié lou plan de Glun, darrié li serre Qu'asoumbron dóu pounènt lou jas dóu flume, La tirassiero emé si tèndo blanco Jouiousamen, pasiblamen s'enfilo, Pèr ana faire tòti sus Valènço Que soun clouchié, dins la lindo estendudo, Lanço lou noum de sant Apoulinàri._
_CANT QUATREN_
_LI VENICIANO_
XXXII
_Fai bon dourmi. Tant-lèu pamens l'aubeto Fai tubeja la brumo o, coume dison, La flour de l'aigo, sus lou cours dóu Rose Au barcarés renais la boulegado E di moulin nadant vai la baluto. De soun vièi castelas entre li rouino, Crussòu alin remèmbro encaro l'iro Dóu Baroun dis Adré: quand, touto pleno Dóu sang di Catouli que sagatavo, Faguè, s'es vertadié ço que se conto, Bagna si fiéu amount dins la citerno Pèr i' ancra dins lou cor soun ahiranço. Antan nis de baroun, vuei nis de nible. Sus la segoundo nau mounto à Valènço Un bèl eissamenoun de dono gaio, Cabeladuro en l'èr, bloundino o bruno, Souto si gràndi pienche à rèst de perlo, Emé dous cavalié que van em' éli, Souto lou bras d'estrumen de musico, Tambour de basco e vióuloun e mandorro. Tout acò ris, jargouno e cacalejo En s'entravant li pèd dins la barcado I mouloun de balot de touto merço Qu'un vòu de porto-fais empielon dintre. Li negouciant, grèu, permenant sa buerbo Ounte brusisson li cachet de mostro Sus sa pecùni au centuroun rejouncho, Dóu cargamen survihon l'estivage._
XXXIII
_Mai la rigo s'esmòu.--A la desciso! A crida lou patroun e, la man drecho Levado sus lou Rose, tau qu'un prèire Qu'envoco de l'Autisme l'auto sousto, Se signo, e li batèu, de l'un à l'autre, Prenènt lou fiéu de l'aigo aloubatido, S'endraion au mitan dóu large flume Que li porto lóugié coume uno fueio. Engaiardi pèr lou gentun di dono Que dins sa lengo aqui fan si gaugaio, Li gros marchand ié viron, ié reviron A l'entour, coume autour de la ratiero Ounte soun embarrado quàuqui furo Un cataras virouio, l'iue alabre. Es fres lou tèms; lou vènt-loumbard que boufo Escarrabiho e bouto au cor la joio. Un Liounés vèn s'aflata di bello: --Aquéli fin mourroun sarien d'Itàli? --Si, segnour, ié respondon, de Veniso, La vilo di cansoun e di goundolo. --E mounte van d'aquéu trin?--A Bèu-Caire. --Anas leva cabano de peteto? --Oh! pesqui pas: belèu de galo-luno.-- E se fai couneissènço. Li segnouro Van i cafè canta si serenado. Li negouciant van faire si negòci: Di basar dóu Levant, de si foundegue, Di coumerçant de Tùnis e de Nimes, Di censau de Marsiho e de Narbouno, Di boutiguié d'Alès, d'Uzès e d'Agte, Di bigatié qu'aduson o qu'emporton Pèr lou Camin de la Rèino Gileto, Dis Auvergnas, di Limousin de Tulo Que dóu Camin Regourdan ié descèndon, Argènt tintin, van emboursa li dito Qu'en fiero de Bèu-Caire à jabo toumbon. Un mes de tèms se vai mena grand roio... E n'en saran, li bèlli cantarello, Es entendu, se noun ié desagrado Un brèu de passo-tèms. Li bràvi dono, Éli nimai, tirasson pas lou tèdi; E la drihanço ounèsto ni lou rire Ni lou balun soun pas pèr ié desplaire... Acò fai pas, moun Diéu, èstre panturlo! Mai an mestié de faire bono fiero, Qu'à viageja pèr mountagno e pèr coumbo, S'entre-teni, paga la couloufòni, Patin, coufin, se fai de grand despènso. Mai li bourgés, un cop liuen de si femo, Couchon pas lou merlus--e se relargon, En parlant sèns respèt, coume de gòrri Qu', uno fes alanda pèr la carriero, Tènon, coume se dis, touto l'andano... E n'en voulès de cacalas!_
XXXIV
_--Empèri! Coumando lou patroun fasènt lis usso. A vist veni, sus la man drecho, uno isclo Que van rasant, neissènto e graveirouso. Mai au Caburle, aquito, de que parlon? D'aquéli bèlli dono qu'à Valènço Vènon de s'embarca. Jóusè Ribòri, Entre si dènt tout moussigant sa chico, Vèn coume eiçò:--Lou couneissès, Mèste Èime, Qu'au trepadou m'a touca la paleto... N'es pas un ome à counta de gandoueso. Sabès ço que m'a di? qu'entre li damo Qu'avèn aqui-darrié fasènt si folo I' a la Duquesso de Berri.--Talounes? --Nàni, taloune pas.--Dèu èstre aquelo Qu'a li frisoun tant negre e d'iue que traucon. --Noun, noun, dèu èstre aquelo capeludo Que ié lusis, au cresten de sa pienche, De gròssi perlo d'or.--Ah! pas mai!--Bougre! Noun sarié pas aquelo bloundinello Que jogo dóu ventau e fai que rire? --Coumprenès bèn, anen, diguè Ribòri, Qu'uno persouno ansin, uno princesso Que vòu recounquista, riboun-ribagno, Lou trone de soun fiéu, noun es proun simplo Pèr se douna tant lèu à recounouisse! --Mai d'aquéu vanc ounte anarié?--Bèu nèsci! Sabès dounc pas qu'avau en terro d'Arle, Vers lou Grand Clar, dins li palun de Cordo, Soun belèu milo o dous milo escapoucho Que, noun voulènt servi de ges de modo Lou gau-galin, bivacon sus la sagno? --Li palunié, li desertour, vos dire? --Li palunié, li cassadou d'iruge, Lis insoumés de la Galejouniero, Lis enfourniau ferouge dóu terraire Que, dins li trantaiero e dins li toumple De si palun fougouso e negadisso, Tènon couta li Blu que li secuton... Eh! la vaqui, l'armado touto lèsto De la Duquesso!--Que n'en dis lou prince?_
XXXV
_--Dise qu'en tau parage rèn m'estouno: Dins lou clarun d'aquesto vau superbo, Souto li tibanèu de vòsti barco Resquiharello au gai courrènt de l'oundo, Metès-ié de princesso, de papesso, D'emperairis o, se voulès, de fado, En vestimen d'azur, d'or e de pourpro, Tout acò bèu ié trèvo sus la visto, Autant vivènt, autant verai e lèime Coume nous-autre eici que l'aigo emporto! Vesès de flourdalis? Iéu vese, fraire, La flour de Rose eila que se souleio Vers lou Miejour ounte anan... Que, Jan Rocho? N'i'a pèr long-tèms encaro? Me languisse. --Acò se me venias manja ma soupo? Respoundeguè lou prouvié.--Pren-te gardo! Lis ome de l'empento ié cridèron. --Hòu! lou soulèu es pas leva pèr tóuti? Sian pas jalous. L'Angloro, fau que fugue L'estello liuencho ounte degun adeso E que fai lume en tóuti nòsti barco... D'aquest moumen, sabès pas? se penchino, Revertigueto e gènto, sus la dougo, Lou péu engrafouli pèr li boufado Dóu fuiarèu que furno dins li fueio. --De la desembouia dins li sauseto, Amariés miès acò, parai? gaiofre, Ajustèron lis ome de la rigo, Que d'empegne la barro, que?--Reiaume! Cridè Patroun Apian; e d'uno buto, Revirant lou gouvèr tóutis ensèmble, S'èron remès valènt à la manobro._
XXXVI
_--Prince, coume disias, sus la ribiero Tout pòu se vèire: es lou roudan dóu mounde, Faguè lou vièi patroun. Tenès, lou papo: Tout abiha de blanc, emé sa dèstro Que nous benesissié de soun carrosso, L'avèn pas vist dos fes? Uno, pecaire, Quand presounié l'avien tira de Roumo, Qu'eilamoundaut à Paris lou menavon E que pièi, dóu desfèci e dóu lassige, Venguè mouri pèr camin à Valènço; L'autro, quand Bonaparte pèr soun sacre Lou mandè querre e, de bon grat o luerdre, Fauguè mai que marchèsse... Bonaparte! Aquel inressaciable de counquisto Que, nous envertouiant à sa fourtuno, Nous avié fa tant liuen tibla la guèto E tant de tèms estrassa la cartoucho, Que tant de couscricioun i chapladisso Éu avié coussaia, fèbre-countùnio, Que li nacioun disien: «Fau que li vaco, Dins lou païs de Franço, fagon d'ome!» Eh! bèn, se vous disiéu que, sus la ribo Aqui dóu Rose--ounte lusis la routo, Aquéu grand ome, aquéu fóudre de guerro, A la desfacho, l'avèn vist coundurre Coume un paciènt, despoudera, tout marfe! Lou menavon alin à l'isclo d'Èubo... Lou generau Bertrand dins la veituro Èro asseta contro éu: la gaugno palo, Un foulard jaune à l'entour de si tempe, Éu, l'emperaire aièr de tant de pople, Vuei renega di siéu, de si menistre, De tóuti si catau que l'encensavon, Davalavo au galop... Quand me rapelle!_
XXXVII
_I' avié de femo,--anen, de malurouso,-- Que, sis enfant estènt mort au service, Dóu camin ié quilavon: «Manjo-mounde! Rènde-me-lou, moun fiéu!» Dins li vilage, Li pèd-terrous, quichant i det, terrible, Un escut de cinq franc, pèr lou counèisse, Lou poung en l'èr, ié bramavon: «A Rose Lou_ castagnié! _lou_ toundu!» _Miserable! Fasié freni... Mai dins sa desfourtuno Agamouti, mut, tau qu'un Ecce-Homo, Éu regardavo eilalin, coume un ladre, Lou Rose qu'à la mar s'anavo perdre. A-n-un relais de posto, dins la mudo Que se fai di chivau, espeloufido, Lou coutèu à la man, uno oustaliero Qu'èro à sa porto saunant un poulastre: «Ha! cridè coume acò, lou sacre moustre, Se lou teniéu aqui! Dins la courniolo Iéu ansin ié plantèsse ma coutello!» Couneissié pas l'emperaire. Éu s'avanço: «Que vous a fa?» ié vèn.--«Aviéu dous drole, Respond la maire en dòu que s'engalino, Dous drole bèu, que semblavon dos tourre! Me lis a fa peri dins si bataio.» --«Noun periran si noum dins lis estello, Napouleon ié dis em' un founs triste; Pousquèsse-iéu èstre toumba coume éli! Soun mort pèr la patrìo au champ de glòri.» --«E quau sias, vous?»--«Iéu, dis, siéu l'emperaire. Ai! bono femo! (vous demande, prince!) D'ageinouioun à si pèd, esperdudo, Ié beisè lèu li man, pauro marrido, Ié demandant perdoun, touto en lagremo.--_
XXXVIII
_E Mèste Apian se derroumpènt:--Empèri! Cridè subran en s'eissugant li ciho Lou capèu à la man, ah! boutas! d'ome, Pèr n'en trouva 'n segound d'aquelo estampo, Faudrié courre!--Avisas-vous, li móussi! Chamon li radelié d'un trin de fusto Que vai floutant pèr lou mitan dóu Rose. --D'ounte vèn lou radèu, gourrin?--D'Isero. --Avès uno lignado, aqui, famouso! --N'i'a pèr vint milo franc.--Bos de marino? --Vai à Touloun... Espinchas quénti pège! Falié li vèire, au soum de la mountagno, Quand boumbissien dins lis escoulanchouiro, Avans qu'èstre enliama pèr li redorto! Avèn de sap, aqui, de fau, de roure, Qu'an belèu dous cènts an, sènso trop dire... Acò vèn dóu Vercors, di Terro Frejo, Di bouscarasso de la Grand Chartrouso, Amount dóu tron de Diéu!--De bèlli pèço... Anessias pas turta contro li pielo Dóu Pont Sant-Esperit!--N'i'aurié pèr tóuti, Car es pas di que lou pont noun sautèsse... A l'empento! à l'empento!--Adessias, brodo! --Adessias, galavard!_
XXXIX
_Mai sus la tuerto Soun mai groupa Jan Rocho emé lou prince: --Sabès? vous ié faudra paga sa fiero, A la pichoto Angloro, aquesto vòuto... --De-bon? creses que vèngue, elo, à Bèu-Caire? --Eto! vers li marchand fau bèn que vèngue Chabi soun escachoun de pampaieto! --Vogo toujour! d'aquelo grand Naturo Que desempièi Lioun nous embelino, A iéu me plais de saluda dins elo La primo-flour, la rèino naturalo. --Segnour, à dicho que vers sa presènci Nous abasan, anas, de lono en lono, Vèire lou flume espalarga si ribo E lis amour faire si cabusseto. Leissas passa lou Cengle emé sa tourre Que, maladito, eila vèses que pènjo, Despièi qu'is Uganaud li couventialo Un cop ié durbiguèron si grasiho; Pièi Charme, e Bèu-Chastèu mounte lou Rose. Recava pèr l'Eiriéu, tant s'aprefoundo; E Pèiro-Gourdo e Sant-Laurèns de Papo, Em' alin li Ceveno... De la Vòuto Anan franqui lis isclo verdoulènto Que i'abiton li vibre emé li lùri, Em'aquelo qu'apellon Pren-te-gardo! Veiren Cruas, Rocho-Mauro la negro, E mandaren l'amarro au port d'Ancouno.--_
XL
_Au port d'Ancouno an pas quicha l'anchoio Que tourna-mai se cargo, zóu que n'i'ague... Mai coume acò sènt bon! sus lou Caburle An embarca vint saco de vióuleto Que porton à Bèu-Caire: es la culido Que s'es facho au Mezenc, à Santo-Aulaio, Emai vers lou Grand-Serre e la Vau-Droumo. D'aquelo secarié de canitorto Lou Rose tout entié lèu se perfumo. Sus la maire dóu Rose pleno d'isclo Jito si rai tebés la souleiado, Sus li revòu que trelusènt virouion E l'un dins l'autre en rebouiènt se perdon, Sus li bousquet d'ounte lis aubo sorton Emé si trounc cambaru que blanquejon, Redoun e lisc, coume dirias li cueisso De quauco ninfo o divesso giganto. Di segounau verdejon li broutiero; Dins li canié li rèsso-sagno en noumbre Fan «tiro! sarro!» I calanc que s'aliuenchon O se raprochon en taiant la ribo, Li capoun-fèr tamison à grand ciéucle O radon li faucoun sus lis auturo. Entre li bord amudi, soulitàri, Pacifico descènd la longo floto Qu'à soun entour es talo l'avalido E talamen es vaste lou silènci Qu'à milo lègo sèmblo liuen dóu mounde._
XLI
_Napo d'arcié, li lònguis aigo morno Menon la som e l'embriagadisso. Souto lou tibanèu de la grand barco Lou prince fai miejour. Oh! vido bello! Jasènt dins sa flassado à raio roujo Ounte es brouda lou Cor d'argènt d'Aurenjo, L'iue mita claus, vèi dins l'azur di lono Se miraia li pibo loungarudo Que van fugènt emé li frais, li vege, Li caladat, li paliero, lis auve. Atrevari, tout resquihant sus l'oundo, Vèi peramount, que passon à la filo, Li castelas coulour d'or, li tourrello, Memouratiéu di tempourado liuencho, De si fatorgo en tout meravihouso! Sènt l'infini bonur d'èstre deliéure Di causo vano e mèco de la vido. Un dous pantai d'amour l'envahis: sounjo A l'Évo incouneigudo que l'espèro En quauco part, lou cor en flour, souleto, E qu'aura fe belèu dins sa paraulo, Se'n-cop ié dis que la vòu. E trelimo D'embessouna sa vaigo jouventuro Au nouvelun de la bello ninoio E de se perdre em'elo dins li tousco, Bevènt l'óublit de tout lou rèsto em'elo._
XLII
_Tou-en-un-cop li son d'uno musico Sus l'autro barco eila-darrié s'enauron, E de voues clarinello, armounïouso, Veici que fan chala l'emplun dóu flume. Li Veniciano, aurias di tres Sereno, Alegramen eiçò poulit cantavon:_
De-long de la marino En se lavant li pèd, A la bello Nourino Soun anèu i'escapè.
Vèn à passa 'n pescaire Que vai dins soun barquet E bourjo de tout caire Pèr empli soun saquet.
--Pescaire à barbo bloundo, Pèr tu i'a 'n bèu flourin, Se me pesques dins l'oundo Moun aneloun aurin.--
Se trais dins la marino Lou pescaire aflamba: --Vaqui, bello Nourino, L'anèu qu'avias toumba.--
Sa bourso elo desblouco: --Veici toun pagamen. --Un poutoun sus li bouco, Vole rèn autramen.
--De-jour noun se poutouno, Que nous veirié quaucun. --De-niue souto la touno Nous couneira degun.
--Mais la luno clarejo Amount dins lou cèu grand. --Dins lou bos que soumbrejo Mi bras t'amagaran.
--La roso qu'ai au jougne Vai chanja de coulour. --Au rousié fau se pougne, Avans que toumbe flour.
--Laisso-m'esta, pescaire, Qu'ai pòu dóu miéu marit! --Iéu noun lou cregne gaire, A bèu èstre marrit!
Sus moun batèu que lando Nous raubaren au fres, Car siéu prince d'Oulando E noun ai pòu de res.
_--Oh! la flamo cansoun! bello Veniso! Vai murmurant lou prince que pantaio Entre-dourmi sus la nau, barqueirolo Qu'à la vesprado mounton di Placeto, Dóu Grand-Canau silencious e dóu Lido, Oh! bressas-me dins ma beatitudo! E plus de pensamen, qu'es la sagesso De se leissa pourta sus l'aigo folo A la gràci de Diéu, coumo lou ciéune En rejougnènt la tèsto souto l'alo.-- Li dono veniciano soun pas nèscio: Sabon deja qu'un prince vogo em'éli E calon si fielat dins l'oundo bluio En cantant la cansoun dóu rèi d'Oulando. Mai acò 's un fin pèis, e veiren vèire S'enlabrena pèr éli, tèsto-pouncho Éu vai passa pèr iue o bèn pèr maio._
_CANT CINQUEN_
_L'ANGLORO_
XLIII
_Dóu tèms qu'ansin davalo lou Caburle, De liuen en liuen crousant d'uno autro tiero Lis equipage amaiant que dóu Rose Remounton lou courrènt, en visto fuson E coumbo e piue: lou Roubioun qu'enfre terro Bagno Mountelimar; pièi lis ancoulo De la grand glèiso amount apountelado Sus lou ro de Viviés; vers l'autro ribo Lou toumple dóu Gourg Nièr--que, pèr Calèndo, Un cop pèr an se i'auson li campano, A miejo-niue, de l'abadié de mounjo Que fuguè dins lou tèms aprefoundido. Emé lou castelas qu'èro à dre d'éli, Pèr un ouide cava souto lou flùvi, Se dis qu'avien trevanço.--Aviso! aviso! Lou timounié subran dounant l'estorso, An rascla l'agacin de Malo-Mousco. Rapido, la calaumo intro à la cluso, Estrecho e redoutablo, de Dounzero, Ounte, en passant, ferouno lis espinchon Li Tres Dounzello tremudado en roco. Esperavon aqui, tóuti tres drecho, Si chivalié parti pèr Terro Santo: En regardant veni de-long de l'oundo, Talamen es marrit la languitudo, A la longo dóu tèms s'arrouquiguèron. Passon lou Bourg--que sant Andiòu lou diacre I'escounjurè lou diéu Mitra; descuerbon Apereila lou mount Ventour que gibo, Aperalin lou Mezenc di Ceveno, Aperavau lis arco espetaclouso Dóu Pont Sant-Esperit, fa pèr miracle; E, perdu dins lis aubre, enfin abordon Au Malatra, vers lou jougnènt d'Ardecho, Que, pèr raport i gravo dangeirouso, Aqui van prene l'ome de la mudo._
XLIV
_--Vès-la! vès-la! cridèron dins li barco. Lou poung sus l'anco, en ribo dóu grand Rose, Dins si raubiho bello dóu dimenche, A la man soun cabas de sagno primo, Elo, l'Angloro, esperavo risènto. Car em' aquéli gènt dis equipage S'èro à cha pau rendudo famihiero, Fantaumejant e fadejant em' éli. Desempièi qu'èro au mounde, sus la dougo Venié vèire veni li sisselando, Lóugiero fendènt l'aigo à la desciso, Cargado de castagno o d'àutri viéure, Emé soun tibanèu de telo blanco Acatant li mouloun de marchandiso. Li marinié di barco ventrarudo, En la vesènt bada long de la lono, De-fes dins soun faudau qu'elo aparavo Ié jitavon de liuen de poumo roujo O de pero garroto à la rapiho. Tóuti la couneissien, aquelo Angloro, Coume l'avien noumado pèr escàfi, En estènt que toujour sus li graviero Grapaudejavo nuso, à la rajolo Dóu souleias, coume uno reguindoulo. Pièi s'èro facho grando, arrouganteto, Emai poulido proun. Èro que bruno; Mai uno bruno claro o, pèr miés dire, Lou rebat dóu soulèu l'avié daurado; Emé d'iue de perdris, qu'èro de peno De saupre se risien d'enfantoulige O d'alegresso folo o bèn pèr trufo._
XLV
_D'ageinouioun o drecho dins li semo, Aqui-de-long, tout lou jour, abarouso, Emé soun crevelet d'aran passavo, Entre-mesclo au savèu em' i graviho, Li pampaieto d'or que, raro e tèuno, L'Ardecho carrejavo après li plueio. Lavado e relavado, li paiolo Se retenien, lusènto, sus la bourro D'uno pèu de móutoun; e bèn countènto, Pecaire, quand gagnavo sa peceto De douge o quinge sòu, un jour dins l'autre. De si sourreto e fraire la ninèio, Bóulant à pèd descaus l'areno morto, Un eici, un eila, dins la ribiero I' anavon rabaia li crevelado. La maire au bastidoun fasié la soupo O pedassavo en ié bramant de-longo: «Quau vous tendrié de besougno, destrùssi!» Soun ome, lou gros Tòni, èro mudaire. Au Pont Sant-Esperit, que fau counèisse Li gourg e li courrènt pèr noun se roumpre Is esperoun de sis ancoulo traito, Passavo li batèu à la desciso. Prouvenien d'Aramoun e, dintre Rose, Remounta pèr la pesco dis alauso, Avien planta caviho e penja l'oulo, Aqui perdu, dins uno capitello Bastido à pèiro seco sus l'auturo, Pèr precaucioun di crèis e cop d'Ardecho; Car fau pas badina 'm' aquelo garço De ribiero rabènto, quand s'abrivo, Gounflado pèr li plueio e que fai crèisse Lou Rose de vint pan!_
XLVI
_E dounc l'Angloro, En péu o sus la tèsto un plechoun rouge, Li marin de Coundriéu e d'Andanceto Sèmpre la retrouvavon au passage; Talamen que, fasènt la descendudo, Un cop avé franqui li Tres Dounzello E travessa lis isclo Margarido E devista lou ro de Pèiro-Lato: --Anen, disien galoi, lèu anan vèire Au Malatra roundouleja l'Angloro!-- Acò soulet lis escarrabihavo Mai qu'un cigau de vin à la coucourdo. E tant-lèu la vesien, atravalido, Boulegant soun crevèu dins la lumiero, La gounello estroupado à miejo-cueisso E lou jougne badiéu coume uno roso D'agoulencié que béu la souleiado: --Que, hòu! cridavon en ié fasènt signe, Aquelo Angloro a panca fa fourtuno? --Ai! pauro! d'or, respoundié la pichoto, Aquéli gus de Raiòu, dins l'Ardecho N'en jiton gaire... Sabès lou prouvèrbi? Arpaiaire, pescaire, emai cassaire... --Pecaire!--Juste. Mai passas bèn vite? --Lou Rose es fièr e n'a ges d'arrestado, Bello jouvènto! Mai, à la remounto, Quand li chivau tiraran la maieto, Que revendren de la terro d'Argènço, Amarraren i tòti de la ribo E t'adurren de dàti... Ounte es toun paire? --Es au Grand-Malatra que vous espèro... Bon viage à la marino!--Adiéu, mignoto!_
XLVII
_N' i' avié proun un, sabès, que sus lou tèume, Toujour lou bèu darrié dintre la chourmo, Saludavo enca 'n cop la pichouneto Emé quàuqui poutoun à la voulado. Èro un gaiard cadèu de Sant-Maurise Que, sus lou còu e sènso ges d'ajudo, Soulet aurié carga 'no bouto pleno De sièis barrau. Soun noum èro Jan Rocho: Un brun masclas d'aquelo forto raço De ribeirié dis aigo dóufinenco Que, sus li riso e lis auve dóu flume, Entre-mitan lou Reiaume e l'Empèri, Gouvernon li radèu e savouiardo. Au desparti, sa maire, chasco vòuto, Ié venié:--Moun enfant, lou cor me crèbo De te vèire abasa 'm' aquéli barco Que, la mita dóu tèms, revènon routo O que, desemparado, avau demoron. De sèt garçoun, que tu n'en siés lou mendre, Car èron tóuti, ve, d'esclapas d'ome, Me soubro plus que tu. Li fiho palo Dóu plan-païs, avau dins la Prouvènço, Me lis an tóuti pres, un après l'autre. Em' uno bello oustesso qu'èro véuso L'einat s'es establi pèr aubergisto; Lou cadet, peralin au grau dóu Rose, S'es fa, m'an vougu dire, escandaiaire; N' i' a dous que, marida 'mé d'Arlatenco, En patramandejant bèn proun que viscon; E dous qu'en Avignoun an tengu tòti Pèr èstre porto-fais. Em' uno bando De drole coume aviéu, à moun vieiounge, Se tu vas courre mai la bello eisservo, Me vese iéu à mand d'ista souleto! --Maire, fasié Jan Rocho, li chatouno Que porton sus lou péu lou velout d'Arle, Nimai li boujarrouno de l'Ouvezo, Nimai li risouliero de la Sorgo Emé si catalano blanquinello Qu'au vènt-terrau si dous vetoun floutejon, Noun me faran jamai, fugués tranquilo, Oublida nòsti drolo crouchounado Emé si bèlli rouito sanitouso. --Ha! la vièio apoundié, que soun rejuncho E bravo en tout: sachènt garda li dindo, Tout en fielant sa blesto de canebe, Móuse li cabro e batre lou bon burre O tricouta li flour de la dentello... Tè, sènso ana pu liuen, coume la fiho Dóu Charmetan, qu'es uno degouiado: A la fin de si gènt, moun chat, pèr doto Aura de prat, de vigno emai de terro Que dèvon rèn en res, l'auses?--O, maire._
XLVIII
_Patin, coufin. En chasco despartido Èro la memo aubado. Mai Jan Rocho, Un cop mounta sus lou paiòu di barco, Un cop bandi sus lou courrènt dóu flume Vers lou relarg de la Prouvènço lindo, Adessias li touiaudo de Serriero, D'Ampuis, dóu Piage o de Glun o de Sèrvi! En respirant l'aire libre dóu Rose, Quand se vesien, éu e li cambarado, Li mèstre en plen d'aquéu reiaume eiguèstre, D'aquel empèri dóu Maïstrau rude Que s'espandis au long entre li colo, De soulèu en soulèu e d'auro en auro, D'uno ourgueianço estrèmo venien ébri E se cresien lis invincible au mounde. A-n-éli lou fin moust de l'Ermitage E lou vin caud de la Costo-Roustido Que, pèr camin, vivo la canto-bruno! N'adousihavon sèmpre quauco pèço. A-n-éli lis oulado que treviron E li taioun d'aquéu biòu à l'adobo Que lou lausié perfumo dins la glouto! E li feisan de l'isclo Pibouleto E li poulardo avau de Roco-Mauro, Nourrido à jabo emé lou mi d'escoubo; E li couniéu de Castèu-Nòu de Papo Assaboura 'mé lou vin de la Nerto! A-n-éli li brassado di chambourdo, Dins la sournuro, au pèd dis aubaredo, Quouro i gràndis aubergo de la ribo Pèr la couchado au vèspre s'arrambavon! N'avien pas tort li crid de la gouverno Qu'entre li dos levado, de-countùnio, S'entendien reboumbi:_ Reiaume! Empèri! _Li Coundriéulen, patroun de la ribiero, Èron de rèi verai, de counquistaire. Vers la Prouvènço, aquelo Palestino, Ounte lou Rose dins soun amplitudo Embrasso l'isclo inmènso de Camargo, Vers la Prouvènço ounte l'óulivo afloco Sus li pendènt de tóuti li coustiero, Vers lou païs ounte cour la Tarasco, Ounte au soulèu, lou jour, danso la Vièio, Ounte la niue i'a l'estelan qu'esbriho, Éli, li veiturin de l'aboundànci, Ié davalavon bèn-vengu de tóuti._
XLIX
_Entre parèisse aperamount la rigo Di sisselando e sapino e pinello, Encalaumado en co l'uno de l'autro, Emé li Coundriéulen dre sus la poupo, Li bras leva, d'acord butant l'empento E dins l'azur pièi la lachant ensèmble, Li terrassan d'en terro ié cridavon: «Manjo-cabrit! Quiéu-de-pèu! N'as de burre?» E li coulosse bounias: «Manjo-anchoio! Camino! As pòu que te manque, la terro?» Ié respoundien en uno bramadisso. E tout-de-long l'antico galejado Resclantissié dins lou parla di pople; E tout-de-long, sus li talus de pèiro Di pourtihoun que bordon la grando aigo, Pèr vèire, ivèr-estiéu, venien li fiho, De soun debas gaubejant lis aguïo O sa sieto à la man, la tèsto alerto. Tout resquihant peréu sus l'oundo liso, Li Coundriéulen aqui s'enarquihavon E, di batèu, en ié fasènt bouqueto: --Anen, voulès veni, cridavon, drolo, Emé nous-autre à-n-Arle?--Sian pas lèsto; Un autre cop!--E filavon li barco Dins li risènt, entre-mitan lis isclo. Just lou pilot, aplanta sus lou tèume, Alin-davans lis iue dubert e fisse Pèr fourvïa lis agacin de roco, De liuen en liuen viravo un pau la barro._
_CANT SIEISEN_
_LOU DRA_
L
_Oh! lis atiramen de l'aigo blouso, Quand lou sang nòu espilo dins li veno! L'aigo que ris e cascaio ajouguido Entre li coudelet, emé li sòfi Qu'arrapon en sautant li damisello E li mouissau di vèrdi bourdigaio! L'aigo poulido e crudèlo e felouno Qu'embelino e pivello l'innoucènci En ié fasènt lusi li tremoulino De soun mirau!--Ninèio, à la vihado La maire ié venié de vòuto en vòuto, A sis enfant, à l'Angloro,--ninèio! Vers li blavour de l'aigo pausadisso O lis afous que remoulinon encre, D'ana jamai gafa noun vous avèngue! L'ai toujour ausi dire: souto Rose (Ai! bèu mignot, se lou pèd vous mancavo!), En de founsour que soun descouneigudo, Ié trèvo, despièi que lou mounde es mounde, Un fantasti nouma lou Dra. Superbe, Anguiela coume un lampre, se bidorso Dins l'embut di revòu mounte blanquejo Emé si dous iue glas que vous trafuron. A lou péu long, verdau, flus coume d'augo, Que floto sus sa tèsto au brand de l'oundo. A li det, lis artèu, pèr ausi dire, Tela coume un flamen de la Camargo E dos alo de pèis darrié l'esquino Clareto coume dos dentello bluio. Lis iue à mita claus, nus coume un verme, N' i' a que l'an agu vist, au founs d'un toumple, Estalouira au soulèu subre l'areno, Pipant coume un lesert la souleiado, La tèsto revessado sus lou couide. Barrulant souto l'aigo emé la luno, N' i' a que l'an entre-vist, dintre li lono, Avera d'escoundoun li flour de glaujo O de l'erbo-d'infèr. Mai pièi lou pire, Chat! escoutas aquesto..._
LI
_Un jour, se conto, En ribo de Bèu-Caire uno femeto Lavavo sa bugado dins lou Rose E, tout en bacelant, à la subito Veguè, dins lou courrènt de la ribiero, Lou Dra, poulit e lèri coume un nòvi, Qu'à travès dóu clarun ié fasié signe. «Vène! ié murmuravo uno voues douço, Vène! te farai vèire, bello chato, Lou palais cristalin ounte demore Emé lou lié d'argènt ounte m'ajasse E li ridèu d'azur que l'encourtinon. Vène! te farai vèire li fourtuno Que se soun aclapado souto l'erso, Despièi que li marchand ié fan naufrage, E qu'ai encamelado dins mis ouide. Vène! ai un pipaudoun que n'a que l'orvo E que, pèr s'abari dins la sapiènci, N'espèro que toun la, bello mourtalo!» La jouino bugadiero, atrevarido, Leissè toumba de sa man escumouso Soun bacèu e 'm'acò, pèr l'ana querre, S'estroupant vitamen à miejo-cambo, Pièi au geinoui, pièi jusquo à miejo-cueisso, An! perdeguè l'apès. Lou briéu dóu flume L'envestiguè de soun oundado vivo, L'entourtouiè, barbelanto, avuglado, E l'entirè dins li aven ferouge Que remoulinon avau souto terro. L'aguèron bèu cerca 'mé la partego: La retrouvèron plus, èro perdudo. Passè de jour, passè d'an. A Bèu-Caire Degun pensavo plus a la paureto, Quand un matin, au bout de sèt annado, La veguèron rintra, touto tranquilo, Dins soun oustau, sa fardo sus la tèsto, Coume se retournavo, à la coustumo, Dóu lavadou: soulamen un pau palo. Tóuti si gènt lèu la recouneiguèron, E tout acò cridè: «Mai d'ounte sortes?» En se passant la man sus lou front, elo: «Vès, ié diguè, me sèmblo qu'es un sounge... Que vàutri lou vougués crèire o pas crèire, Sorte dóu Rose. En lavant ma bugado, Ai toumba moun bacèu e, pèr l'avedre, Ai resquiha dins un founsau terrible... E me sentiéu embrassado souto aigo Pèr uno oumbrino, un glàri, que m'a presso Coume un jouvènt que fai un raubatòri... Lou cor m'avié fa mau e, revengudo, En un vaste soubau plen de fresquiero, Enlumina d'uno lus eigalouso, Emé lou Dra, souleto, me siéu visto. Avié, d'uno fiheto entre-negado, Agu 'n pichot--e iéu, pèr nourriguiero De soun Draguet, sèt an m'a detengudo.»_
LII
_L'Angloro, l'endeman d'aquéli conte Qu'emé li rai dóu soulèu s'esvalisson, Noun ié pensavo plus e, dins li semo Dóu Malatra, zóu! esperdigaiado Courrié 'mé soun crevèu se metre à l'obro. Èro au gros de l'estiéu: sus li piboulo, Lis óume e lis aubero blanquinello Que fan sóuvert, cantavon li cigalo... Hòu! elo cregnié rèn, car, au regiscle Dóu grand soulèu que pico sus l'areno, Disié qu'ansin vesié miés li paiolo Belugueja. Lou mai que i'èron grèvo Èro li niue, quand dins l'estrecho bòri Falié coucha 'mé touto la chaumiho, Au sòu, à ran, sus un mouloun de fueio. Uno d'aquéli niue de calourado Que vous estoufegas souto li téule, S'èro levado en camiso à la luno Pèr ana prene un pau lou fres deforo. La luno dins soun plen la regardavo, Mingoulouno, descèndre vers la ribo, A pèd descaus, dins lou prefound silènci De la naturo inmènso e dourmihouso, Leissant ausi lou rouncadis dóu Rose. Sus l'erbo clarejavon li luseto; Li roussignòu alin à la perdudo Se respoundien, amourous, dins lis aubo; E lou cascai de l'oundo courrerello S'entendié rire. Au sòu la manidouno Leissè d'un cop toumba sa camiseto E dins lou Rose, ardènto e trefoulido, Plan, de-clinoun, intrè, li man crousado Sus la tremour de si dous sen de vierge. Au proumié frejoulun, de la pereso S'arrestè 'no passado, souspirouso; E roudihè lis iue, proun esmougudo, Tout a l'entour dins la negruro liuencho Ounte cresié toujour qu'entre lis aubre Quaucun desabihado l'espinchèsse. Pièi zóu, dins lou courrènt de l'aigo molo, Descendié 'ncaro un pau, alusentido Pèr li rai de la luno que beisavon Soun fin coutet, sa jouino car ambrenco, Si bras poupin, sis esquino rabloto E si pousseto armounïouso e fermo Que s'amagavon coume dos tourtouro Dins l'esparpai de sa cabeladuro. Lou mendre brut, un pèis que foro l'aigo Pèr mousqueja faguèsse uno escoupeto, Lou gourgoui d'un embut, quand emboutiho, Uno rato-penado que quilèsse, Pèr un tavan uno fueio batudo, Ié viravo soun cor coume uno toumo._
LIII
_E davalavo. Mai, jusquo à la cencho E pièi plus aut, de se senti vestido Pèr lou mantèu ufanous de la riaio, Pensè plus qu'au bonur de tout soun èstre Mescladis, counfoundu 'mé lou grand Rose. Souto si pèd l'areno èro tant douço! Uno michour, uno frescour tebeso D'un imourous chalun l'agouloupavo. A flour de pèu, à flour de carnaduro, Vesiadamen li vertoulet de l'oundo Ié fasien de poutoun, de sousselegue, En murmurant de suàvi paraulo Que i'adusien l'espaime de plasènço... Quand tout-d'un-cop, dins l'aigo bouleguivo E trelusènto i rai de la lugano, Eilalin founs, espandi sus la mousso D'un jas esmeraudin, que te vai vèire? Un bèu jouvènt que ié fasié cachiero. Enroula coume un diéu, blanc coume evòri, Oundejavo emé l'oundo e sa man linjo Tenié 'no flour d'esparganèu sóuvage Que presentavo à la jouvènto nuso. E de si bouco atremoulido e marfo Sourtien de mot d'amour o de mistèri Que s'esperdien dins l'aigo incoumprensible. De si dous iue catarèu, pivelaire, Éu la fasié veni, gravoujo, nèco, Desalenado e barbelanto, au rode Ounte lou cors e l'amo cridon sebo. Enclauso dins lou riéu pèr l'escaufèstre Emai pèr un deleitamen estrange, Èro, la pauro, aqui coume un que sounjo, Qu'es esglaria pèr quauco pòu counfuso E que, de courre, acò i'es impoussible. E quand durbié lis iue vers lou trevaire Qu'envirouna de sa lusour lachenco Semblavo l'espera dins si bras souple, Un frenimen d'amour invoulountàri Souto lou cèu la jitavo en languino E ié fasié plan-plan mouri li veno._
LIV
_De l'amour qu'espelis o benuranço! O paradis de l'amo creserello! A-n-un moumen que lou balans dóu flume La sóulevavo e masantavo touto, De-revesseto, emé soun péu en floto, Lis iue barra pèr crento de se vèire Li dous poupèu qu'en subre pounchejavon, Se vai senti, proumte coume un eslùci, Autour dis anco un aflat, un delice, Que fresqueirous e len ié fusè contro... Ai! e destressounado elo s'adrèisso, D'un viro-man rejito soun péu mouisse E vèi fugènt, dins lou glavas de l'aigo, Uno oumbrinello blanco e serpentino Que desparèis. Èro lou Dra. Sapiènto Di mino que tenié, l'Angloro, elo, Lou couneiguè fort bèn, qu'à sa cenchado S'anè trouva subran uno flour roso D'esparganèu. Dins un tau treboulèri, Elo pamens, urouso e pantaiouso, Prenguè la flour nadanto e s'anè jaire. Mai en degun, ço que venié de vèire, Bèn s'engardè, mignoto, de lou dire, Jalouso qu'èro, autant coume uno cato, De sa vesioun trop lèu despareigudo. Ah! quant de cop, aquel estiéu, la jouvo, Dins si langour de niue de toufourado, I lunesoun clarino de setèmbre, Revenguè mai au delicious rescontre! Mai remarquè 'no causo: qu'à la mueio Tóuti li fes qu'en intrant se signavo, Coume fasié toujour estènt pichoto, De-bado au briéu de l'aigo segrenouso Avanquissié soun cors de piéuceleto: Aquéli niue, lou bèu glàri dóu Rose Au bagnadou,--pauro pichouno, espèro Qu'esperaras,--à l'espèro mancavo._
_CANT SETEN_
_LA FONT DE TOURNO_
LV
_Ounte n'erian? La rigo coundriéulenco, Au fiéu de l'oundo, intravo à l'archipèlo Dóu Malatra, plen d'aubre e de verduro, Quand, touto risouleto, sus la ribo Apareiguè, coume s'es di, l'Angloro. --Tòti! a fa lou grand patroun di barco En estendènt li bras en travessiero. Se trais lou cau en terro; la chatouno L'envòuto à-n-un soucas; l'ami Jan Rocho Destaco lèu lou nègo-chin:--Poulido, Anen, dis, zóu dedins, que peses gaire.-- E d'aise, l'agantant pèr la centuro, Éu l'isso dins la nau, hopo lanlèro! Cadun ié vèn touca li cinq sardino, Cadun ié fai:--Eh! bèn, que dis l'Angloro? --Dise tout bèn de vous.--E la póusito, N'i'a? n'i'a?--N'i'a pas que n'i'ague, dins li semo, Mai toujour coume acò, basto que dure!-- Levado vòuto au cau, van querre en foro Lou gros pilot dóu pont, e vogo à baisso! Or tout reviscoula de rire em'elo, Qu'en pro s'èro assetado la pichouno, Jan Rocho ié venguè:--Santo que canto! S'aviés pas mai de sèn que iéu, Angloro, Sabes pas que farian?--Pancaro, digo... --Eh! bèn, deman au vèspre, dins Bèu-Caire, Anarian vèire ensèmble li coumèdi; Farian parèu sus lou Prat; en brasseto, Vers li bóumiano que tiron l'escorpe Nous farian dire la bono fourtuno; Vóutejarian pèr tóuti li cabano; Te croumpariéu un bèl anèu...--De vèire! --Noun, pas de vèire: d'or. E, rèire-fiero, Te menariéu pèr nòvio à Sant-Maurise. --Boudiéu! en galejant faguè la chato, Pèr demoura tout l'an amount souleto Emé de gènt que soun jargoun fai rire? --Ah! vai, que nòsti rigaudoun soun brave Pèr danseja sus li bargiho ensèmble... --Jan Rocho, noun; e tè, vos que te digue, Iéu, moun franc valentin? Siés un bon drole, Siés gros, gaiard, siés (coume dis moun paire) Un ribeiròu de la proumièro lèvo... Mai n'i'a'n mai avança que tu, moun ome! Un que dins li revòu, que dins li toumple, Dins lis engloutidou, li cros, li mueio, T'emboursarié, te negarié, moun paure, Se te prenié de pesca dins sa lono.-- E s'esclatè la chato d'un bèu rire: Talo uno pesqueirolo, quand cabusso Pèr aganta 'n peissoun e que respousco._
LVI
_Dóu tèms que l'autre, nè, fougno en silènci, Dóu tibanèu mounte dourmié--lou prince Guihèn d'Aurenjo, làvi coume un astre, Veici que sort, tenènt à la man drecho Un brout d'esparganèu que vèn de cueie, De l'autre las de la nau, sus la lono, E cantejant, tout dourmihous encaro, A miejo voues, la cansoun de Veniso:_
Sus moun batèu que lando Nous raubaren au fres, Car siéu prince d'Oulando E noun ai pòu de res!
_--Tè! sarié pas aquéu?--faguè Jan Rocho En la quitant pèr courre vers l'empento, De l'autre bout, que Mèste Apian bramavo: --Ié fas lou conte de la Barbo-Bluio, Que! galapian, o de la Melusino, A-n-aquelo drouleto?--Mai l'Angloro, Entre vèire lou prince à como bloundo, Èro subitamen vengudo palo: Faguè, soun sang, un cabus dins si veno Que, d'entant-lèu, toumbavo cor-falido. --Es éu! es éu!--quilè coume uno folo En s'agripant de-reculoun i courbo; E tau qu'un diéu, èro aqui, la paureto, Que lou belavo, amourouso e cregnènto, Coume uno bouscarido pivelado Que, d'uno serp à la regardaduro, Irresistiblamen fau que degole. L'esperit e lou cor en meraviho, En ié risènt d'uno façoun courteso, Guihèn alor ié dis:--Te recounèisse, O flour de Rose espelido sus l'aigo! Flour de bonur qu'ai entre-visto en sounge, Pichoto flour, la bèn trouvado fugues!-- Respoundeguè, tout-d'un-cop enardido: --Te recounèisse, o Dra! Souto la lono T'ai vist en man l'esparganèu que tènes. A ta barbeto d'or, à ta pèu blanco, A tis iue glas qu'embernon e trafuron, Vese quau siés.--Guihèn la flour ié douno, E tóuti dous, liga pèr lou mistèri, An tresana. Car lis amour van vite, Uno fes dins la nau que lis emporto, Predestina, sus lou flot._
LVII
_Lis arcado Dóu Pont Sant-Esperit, espetaclouso, Ie passon en triounfle sus la tèsto. Li barcatié, beissant lou front, saludon Sant Micoulau dins sa capello antico, Demoulido au-jour-d'uei, mais qu'aparavo I tèms ancian l'arcado mariniero, Pèr soun engoulidou tant dangeirouso Que li batèu perdu noun se ié comton. La Prouvènço aparèis: es soun intrado, Lou Pont Sant-Esperit emé si pielo E si vint arc superbe que se courbon En guiso de courouno sus lou Rose. Acò's la porto santo e courounello De la terro d'amour. L'aubre d'óulivo, Lou mióugranié tout fièr de si papàrri E li gràndi mihiero capeludo Oundron deja li cremen e li costo. Lou plan se relargis, li bro verdejon, Dins lou clarun lou cèu s'emparadiso, Lis Uba dóu Ventour se laisson vèire: Lou princihoun d'Aurenjo e la pichoto Rapugarello d'or, ié sèmblo qu'intron Dins la benedicioun. Éu se delèto (Ai! la bevèndo fresco e deliciouso!) A béure dins aquelo jouventuro La vido à soun sourgènt que gourgoulino, L'esmeravihamen de l'amo novo Qu'en tóuti li mirage fai bouqueto E qu'à soun ilusioun se liéuro touto._
LVIII
_Dóu trassegun d'amour elo embriago, Dins aquéu bèu segnour que l'embelino Retrovo en plen lou Dra que souto l'erso, Au tremoulun blanquinèu de la luno, L'a tant e tant de fes enfachinado. E que i'a d'estounant que, diéu dóu Rose, Se coumplaigue à treva, dins soun caprice, Emé li barco e li gènt de ribiero! Vesèn-ti pas li vibre, à founs de calo, Veni dins li batèu, de-fes, s'escoundre, Que fau, pèr li coucha, se batre em'éli! Patroun Apian, lou gros Tòni emai d'autre, Vers li roucas eilamount de Dounzero, L'an-ti pas vist, lou Dra, souto la formo D'un couloubrau gros coume uno boutiho, Sali dóu Rose, intra dins li bladado En toursènt lis espigo e fasènt d'oundo Que lou pilot, dóu segren, n'aguè fèbre E ié venguè pertout de sourtiduro! L'an-ti pas vist tambèn dins la Courrejo Dóu Pichot Rose, au téms que se meissouno, S'esquiha d'acatoun souto li faudo De quauco ligarello entre-dourmido E, se i'entourtouiant à la centuro, L'estregne douçamen emé si vòuto E ié teta lou sen, d'aqui-que toumbe De regalado emai de sadoulige!_
LIX
_E disié tout acò, l'esglariado, I marinié que, de la vèire en dèstre, De pau à pau s'èron aflata d'elo O que de liuen aparavon l'auriho. --Eh! bèn? quand te disiéu, fasié l'Angloro A Jan Rocho esbahi que la miravo, Quand te disiéu, badau, qu'èro mai lèri Que ges de ribeiròu d'aquésti costo! Agacho-lou, tout bèu, que sèmblo un prince!... Parai? moun rèi, moun Dra, moun enmascaire, Que moustraras à la tiéu amigueto Li tengudo que trèves souto Rose, Dins li soubau dóu palais de la Trouio E d'aquéu dóu Grand-Priéu en ribo d'Arle, E li baumo d'Ardecho, revestido Rèn qu'emé de diamant e de dentello? Parai? qu'à Mount-Dragoun me vas coundurre, Toun castelas ounte la niue draquejes E que vesèn escalabra si tourre Sus li roucas arèbre de la cluso? Parai? que dins Gardoun anaren vèire Lou famous pont que bastiguè lou diable Emé la lèbre que i'empeguè contro? Parai? qu'anaren vèire dins lis erme A miejo-niue la flamo dis Oulurgue Que van plourant e gemissènt i rode Ounte an aclapa d'or, qu'acò ié grèvo D'èstre mort descounfès, à l'imprevisto, Sènso avé decela soun escoundudo?_
LX
_Bourrin-bourrant, dins lou trelu, l'Angloro Coume un esterveiet que se desviro, S'èro enaurado ansin, lis iue alabre E de l'esglai la caro sang-begudo. Mai éu, Guihèn, ravi de soun rescontre Qu'en plen païs alegri lou sóulèvo: --O, ié respond emé soun plan d'Oulando, Te menarai pertout, bello amigueto! De ma principauta mourganatico D'Aurenjo, tu, siegues la fabulouso Oundino, siegues la fado Mourgano!-- E'n se trufant li marinié diguèron: --L'avès ausido? a perdu la boussolo... Aura begu, pauro! à la font de Tourno Que fai, coume se dis, vira canturlo.-- L'Angloro, fièro adamount sus lou tèume, Piquè dóu pèd em' uno ricanado, E de soun iue faurèu fissant la chourmo: --Parlas-n'en plan, sabès? gènt de marino, D'aquelo font, alin, cridè mousqueto, Que voste sort i'es escri sus la roco! --Noste sort? dequé dis l'estrelucado?... Parèis que vuei sara soun jour de luno,-- Brounzinejè la barcado en feloupo._
LXI
_Tranquilamen, au fiéu de l'aigo bello, Li barco descendien, ribejant d'isclo. Èron entre Mournas e Sant-Estève Di Sort (aquest, recàti d'escumaire: Quand un enfant, se dis, ié vèn au mounde, Pèr lou prouva lou bandisson à Rose; E se n'en tourno, bon pèr la marino O la rapino, basto). Dins la cluso Enmuraiado emé li fourtaresso Ount debaussè Mount-Brun li Sauto-bàrri E que soun noum ié rado enca terrible Emé li capoun-fèr, de rouino en rouino, Intravon li sèt barco. Mai sus l'orle, Talo qu'uno sibilo, adounc la vierge Enaurant soun bras nus, ensuperbido Pèr lou pantai ferouge que l'enchusclo, Diguè:--La font de Tourno es un ouracle! La font de Tourno, aquéli que l'an visto M'engardaran de menti, s'avès doute. L'aigo ié sort d'un ranc, plen de lambrusco, D'entravadis, de bouis e de figuiero, Fourmant un nai (lou Grand-Gourg, que l'apellon). Sus la paret dóu ro, dins un encastre Que regardo lou Rose, avès en subre, Escrincela despièi quau saup li siècle, La Luno fèlo e lou Soulèu--qu'espinchon. Vers lou mitan 'i 'n biòu, que vai lou pougne, Au vèntre un escourpioun, un chin lou mordre, Em' uno serp... qu'à si pèd fai d'oundado. Lou brau, plus fort que tout, a tengu tèsto, Quand un jouvènt, enmantela dóu ristre, Un fièr jouvènt, couifa de la bouneto De liberta, ié tanco sa ligousso E lou coto. En dessus dóu mourtalage Un courpatas esfraious voulastrejo. Devine-lou quau pòu, aquéu mistèri!_
LXII
_E roudihè, talo qu'un escalustre, Sus li barquié sis iue en farandoulo. --Iéu, escoutas! en cercant mi paiolo, Countuniè pièi, un jour, de mueio en mueio, Dins lou ragas dóu riéu m'ère agandido. E i'a 'no vièio masco bourguesano Que me venguè: «Miro la gravaduro Que i'a sus aquéu baus! Li Fadarello Qu'à tèms passa trevavon nòsti borno, Pichoto, es éli que l'an engimbrado. Lou biòu que veses, lou Rouan, que trimo Au regard dóu Soulèu e de la Luno, Au bèu mitan, sabes quau represènto? L'antique barcarés dóu flume Rose, Que de pertout l'assauton, l'agarrisson Lou marridun e lou trigos de l'oundo. Lou serpatas que souto d'éu barrulo, Acò's lou Dra, lou diéu de la ribiero; E lou jouvènt qu'au brau tanco l'espaso, Lou jouvenas que porto sus la tèsto Lou bounet rouge,--ensouvèn-te, pichoto, De ço que te predise,--es lou destrùssi Que dèu un jour tua la marinaio, Lou jour que pèr toujour, de la ribiero, N'en sourtira lou Dra que n'es lou gèni!_
LXIII
_Li barquié risien plus: car sus li dougo Courrié, de liuen en liuen, d'aquéli novo Que marcon rèn de bon. Dins la barcado Li moussu de Lioun parlavon meme De gros batèu à fiò que pèr machino, Sènso chivau ni maio ni fidello, Remountarien contro aigo.--Oh! ço! d'estùrti Poudrien crèire aquéli falabourdo!-- Bramavo Mèste Apian, quand se charravo D'aquélis envencioun.--Mai s'avien d'èstre, Dequé devendrien tant d'ome e d'ome Que vivon dóu trahin de la ribiero, Rigaire, carretié, lis aubergisto, Li porto-fais, li courdié, tout un mounde Que fai lou grou, lou chamatan, lou fube, L'ounour, lou trefoulige dóu grand Rose? Mai vesès pas que n'i' aurié, cavalisco! Pèr ensuca, bougre, à cop de partego Tóutis aquéli gus de tiro-l'aufo, De treboulo-coumuno e filousofe!-- Uno aprensioun pamens, èro vesible, Venié de s'espandi sus li figuro; E n'èro pas sèns crento que Jan Rocho, Entravaca pèr tant de causo treblo, Arregardavo aquéu jouvènt estrange Que, lou matin d'avans, sus la pinello Avié sauta, venènt de sai pas mounte._
_CANT VUECHEN_
_A L'AVALIDO_
LXIV
_Souto lou tibanèu lou blound calandre Emé l'Angloro, pièi, tout plan-planeto S'èron ramba pèr i'èstre un pau à l'oumbro. La frapacioun suavo o la mascoto Qu'au miramen de l'aigo enganarello A la longo dóu tèms l'avié sesido, La tenié bèn, la chato dóu mudaire; E'mé sis iue viscard de perdigouno Que sèmpre i'esluciavo un refoulèri, Emé soun nas couquin, si bouco roso, Ah! n'en falié pas tant, vous assegure, Pèr ié douna soun mau au jouine prince! --Mais en que dounc, aquest ié remenavo, M'as couneigu?--L'esperitado jouvo Ié respoundié:--Te l'ai ja di, moun mèstre! La flour d'esparganèu que m'as pourgido, La pourtaves-ti pas, au founs di mueio, Quand te vesiéu blanquejant à la luno, Me pivelant vers tu, me fasènt signe E m'enclausènt emé ti menganello, Talamen que despièi siéu toun esclavo E que, se me veniés à dire: «Vole Que lampes emé iéu au bout dóu mounde, Sèns jamai t'arresta, brido abatudo, Coume aquéli famous Chivau Terrèstre Qu'à galop, à galop courrènt de-longo, Fan lou tour de la Terro, sènso brido, Partiriéu en voulant!--Mai se, ma bello, Te disiéu que t'embules e que parles Au fiéu dóu rèi d'Oulando? à la subito Ié demandè Guihèn.--Moun Dra, l'Angloro Ié rebriquè, diriéu que te tremudes En touto formo que t'es agradouso; Diriéu que te siés mes Prince d'Aurenjo (Coume ié fas encrèire à la barcado) Pèr quauque ramagnòu o cigalige Qu'es au-dessus de ma coumpreneduro... Mais te counèisse, iéu, de longo toco E, moun bèu Dra, vai, que sièr que t'escoundes? T'ai devina rèn qu'à toun èr de prince, A toun carnen jouine e fres coume l'aigo, A tis iue blavinèu, à ta barbeto Mai sauro e fino que la glaujo rousso!--_
LXV
_Aqui, parai? i'avié rèn à respondre, Senoun que d'embrassa la foulinello, Davans la fe qu'ansin lou diviniso (Amour, se saup que pèr amour se pago), Guihèn d'un fiò divin sènt dins si veno S'atuba l'estrambord, la flamo courre. E dins li bras l'un de l'autre cabusson, A plus saupre di dous, éu o l'Angloro, Quint es lou mai enclaus o lou mai ébri. E vougavon li nau, tóuti souleto, Au mitan di coustiero arrengueirado, Sus l'aigo proumto, emé de long silènci. De liuen en liuen passavo quauque vibre, Pèr avé soun alen sourtènt lou mourre, Rapidamen davalant à la nado; E sus l'afrèst di gràndi tèndo flusso Li barbasan venien, rasant lou Rose, Faire pauseto. D'acatoun, ensèmble, Contro l'empielamen di balot moufle, A-n-elo éu ié disié dins soun estrencho: --Aflato un pau toun cor plen d'armounìo Contro lou miéu, pèr que l'entènde batre! Regardes pas dins l'aigo qu'es trop founso, Regardes pas la terro qu'es trop liuencho, Regardes pas lou cèu, qu'éu es trop vaste: Regardo dins moun amo ounte souleies!-- Mai elo, en escartant de sa centuro La man dóu princihoun trop catihouso: --Ve, ve, diguè, ve-n'en eila-deforo, Vers lou dougan, d'aquelo flour que cerques!-- E courreguè 'n risènt, enfantoulido, A l'orle dóu batèu._
LXVI
_En paro-plueio Quihado au bout d'un jounc, la flour rousenco S'espandissié souleto sus la limo D'uno pichoto mueio noun prefoundo. --Mai, Dra, de mounte vèn, faguè l'Angloro, Que l'ames tant, aquelo flour?--M'agrado, Respoundeguè, pèr-ço-que te reverto... Siés pas la flour d'amour, tu que, nascudo Coume elo au sen de l'aigo, simboulises La dileicioun unenco e proumierenco D'un mounde nòu e bléuge de jouvènço?-- Elo escoutavo, touto esperlucado, Aquéli mot galant, plen de magìo... Éu countuniè:--Te la vau dire, escouto, L'istòri de ma flour. Dins uno gorgo, Au pèd d'un baus, la bello Galatèio E lou pastour Acis, uno vegado, Asseta au sòu, se countavon jouïno. Pensant en rèn--qu'à sa bono fourtuno, Dóu tèms que se bevien aqui l'un l'autre, Pereilamount lou pastras Poulifème, Qu'èro un Uiard e jalous de la ninfo Coume se pòu pas mai,--oh! lou laid moustre! Li vai decebre avau que fadejavon. Abrama d'iro, arranco d'uno roco, Éu, un clapas que toumbo à la barrulo E vèn, pecaire! escracha sus la tepo Lou bèu parèu. Mescla, soun sang regolo! La terro maire e li diéu, coumpassible Bèn talamen! n'en moustrèron miracle. Acis en rajeiròu faguè sa mudo; En flour faguè la siéuno Galatèio, La flour d'esparganèu que ié sort dintre, Rouginello enca 'n pau e palinouso. --Cavalisco l'Uiard! cridè l'Angloro; E se virant vers lou prouvié:--Pèr astre, Sarié pas tu l'Uiard que nous respicho? Diguè 'n risènt à Jan Rocho.--Bouèmio! Quau jogo emé la flamo, un jour se brusclo,-- Prejitè lou ragas en grand piquiero. Mai dins l'azur de l'èr, elo auturouso, Boulegant soun bouquet, la flour óuferto Pèr soun bèu Dra, diguè:--Iéu siéu flourido Pèr la vertu de l'aigo: rounflo, Rose, Dins toun lié founs, que sabe ço que sabe!..._
LXVII
_--Arrasso eila-davans!--Sus la ribiero Un long cop de siblet gisclè tout-d'uno E, descendènt à la mudo, à la coucho, I'aguè 'no embarcacioun que rasclè contro En gagnant de camin: uno grand fusto, Aguènt d'un bout à l'autre uno cadeno Que i'èron enresta, couble pèr couble, Un bourdigau de touto traco d'ome. --Arri, li bòni-voio! anè ié dire Un jouine ribeirié.--Chut! sarnibiéune! Que vous demandon pas se l'auro es bruno, Faguè Patroun Apian. Li miserable An bèn proun de soun mau, sènso l'escorno... E fagués pas semblant de li counèisse, Que, marca sus l'espalo, cercon l'oumbro... E que d'eisèmple en tóuti acò vous fugue! Van à Touloun, ai! las! manja de favo... E i'a de tout aqui: de gènt de glèiso, De sacamand, de noble, de noutàri, Enjusquo d'innoucènt!--Emé d'iue torge Passèron li fourçat, tau que li trèvo De la Barco à Caroun. Ansin lou mounde, Ansin lou tressimàci de la vido, Lou bèn, lou mau, lou chalun, la magagno, Van en courrènt, van chauchiero-e-boutiero, Entre lou jour e la niue, sus la lono Dóu tempourau que se debano e fuso._
LXVIII
_Li galiot s'esvarton à la baisso Vers lou Revestidou. La Pibouleto, Cassiéu reiau di segne d'Ancezuno Que dins soun vièi blasoun se i'escaràmio Lou Dra dóu Rose à la fàci oumenenco, Enridello d'aubriho Cadarousso. --Ounte es Aurenjo? i barcatié demando Guihèn, ounte es aquelo Glourieto, Palais e nis de nòsti rèire ilustre? --Eila-darrié, li barcatié respondon. --E mounte sias, Guibour, valènto espouso De Guihèn dóu Court Nas, e tu, princesso Tibour d'Aurenjo?--Eila-darrié, replicon Li bràvi marinié, darrié lis aubre Que la paret dóu Cièri nous escoundon E l'Arc de Marius: noun se pòu vèire D'eici que Crèbo-cor.--Glòri perdudo E bèn noumado, adiéu! cridè lou prince En eissugant uno lagremo espouncho Que lou soulèu faguè lusi: counservo, O vilo d'or, o noste ounour d'Aurenjo, A tout lou mens counservo la memòri D'aquéli que n'an pas terni toun lustre!... Mai de que vau me plagne o traire peno, Ajustè pièi, s'ai iéu perdu l'Empèri Pèr deveni lou diéu de l'aigo masco!-- La manideto, en ié vesènt l'iue mouisse, L'avié pres pèr la man e, famihiero, Coume dins li pantai acò se passo, Ié diguè:--Dra, mai li diéu tambèn plouron?-- E siavamen, sourtènt de ravadisso, Éu ié respoundeguè:--Se noun plouravon, Sarien, li diéu, gaire mai que de pèiro... E l'Amour que n'es un, de diéu, mignoto, Ço qu'a de mai divin, es li lagremo.--_
LXIX
_En Auselet lis auceloun de l'isclo Fasien piéu-piéu de-long di bro fuiouso. Lou ventoulet adusié di mountagno La sentour di lavando emé di nerto Que dins li Coumbo-Masco èron flourido. La fin dóu jour, en alenant mai tousco, Emplenavo li cor dóu languitòri Qu'envahis tout, quand lou soulèu trevalo. Despartissènt en dous Rose lou flume, Vesien veni la Bartalasso verdo E pièi plus rèn, que lou virant de l'oundo. Mai tout-d'un-cop, tau qu'un ridèu de tiatre Que s'escavarto, avau à l'avalido, Dóu ribeirés e lis aubre e li colo, Tout vai en s'aclatant, pèr desparèisse Davans un couloussau clapas de tourre Que lou soulèu couchant enfioco e pinto De resplendour reialo e purpurenco. Es Avignoun e lou Palais di Papo! Avignoun! Avignoun sus sa grand Roco! Avignoun, la galoio campaniero Qu'uno après l'autro en l'èr ausso li pouncho De si clouchié clavela d'embourigo; Avignoun, la fiholo de sant Pèire, Que dins soun port n'a vist la barco à l'ancro E n'a pourta li clau à sa centuro De merlet; Avignoun, la gènto vilo Que lou mistrau estroupo emai descouifo E que, de tant qu'a vist lusi la glòri, N'a counserva que l'inchaiènço d'elo! Tóuti li bras s'aubouron; l'equipage, Li passagié, remiron Babilouno (Coume lis Italian jalous l'apellon). De la segoundo barco pièi tout-d'uno Mounto aquest crid:--Veniso! acò 's Veniso, Quand, dintre si dentello, vai se jaire, Souto li bais dóu Pounènt, dins sa lono!-- E barbelant peréu de jita-pourre Soun estrambord, Guihèn, éu, s'escampiho, D'un saut que fai, encò di Veniciano._
LXX
_E s'adreissant di tres à la mai bruno: --Duquesso de Berri, ié vèn sutile, M'escusarés, parai? se descadaule L'escoundihoun de vosto empreso bello... Car li barquié d'aquesto gaio floto M'an di qu'en Arle, avau, anas rejougne Li partisan que i'a de voste règne. --Ai! cavalié, fasènt un pau la tufo, Respoundeguè la dono entrepachado, Coume anas vous trufant dóu paure mounde! La princesso en questioun, qu'es à Veniso, Noun es pèr nautre, certo, incouneigudo, Que sian vesin de palais vers lou Rialto. Mai i'a palais e palais; e lou nostre, Despièi long-tèms lis aragno ié fielon... E vuei cantan, coume li cacalauso Que soun oustau se brulo.--E zóu de rire! --Iéu, countuniè la bruno cantarello, Perqué ié sian, fau que me descourdure. Feleno siéu de raço patriciano E dins l'oustau Veniso l'auturouso Mai que d'un cop venguè chausi soun doge. Mai i'a pertout si remudo-remudo... E d'un grand noum, au-jour-d'uei, pauro dono, Lou noble ourguei es tout ço que me rèsto. Dins aquel Avignoun qu'emé si tourre, Si bàrri, soun palais, mostro à la visto Ço qu'es esta dóu tèms qu'avié li papo, Vous imaginarés qu'un de mi rèire, Embassadour de Veniso, à l'epoco Ounte la papauta i'èro en derrouto, Aqui se devinè, quand lou destràvi N'en bandiguè lou bèu darrié pountife... Lou fugidis--aro escoutas aquesto-- Faguè nega, parèis, douge estatuo En or massis, qu'èron li douge aposto Emé lou Crist en subre, dins un toumple Que iéu n'ai lou secrèt touto souleto. Lou porte dins moun sen, coume un relicle, En un vièi pergamin ounte es marcado La liogo, pan pèr pan, de l'escoundudo. Mai en aquest païs estrange, mounte Noun couneissèn degun, que sian pèr faire, Se res noun vèn qu'ajude à la feblesso!--_
LXXI
_Guihèn diguè:--Siéu à voste service, Car la causo m'entrais: douge estatuo En or massis, proun valon, vous l'acorde, La peno de tenta sa descuberto. --E diguè 'no autro (aquelo qu'èro bloundo), Farian-ti pas, se fau, vira la broco, Lou crevelet? Es un mestié que sabe. E se i'a quaucarèn, ma dougaresso, Tant founs que fugue, vai, faudra que sorte... Mai, pèr sant Marc, ajustè 'n fasènt vèire Tóuti si dènt de moustelo, te jure, Que dariéu pas douge peto de gàrri De ti douge apoustòli...--E zóu de rire! --Franc que lis agon desclapa, ma bono, Iéu à l'oustau, repliquè la proumiero, L'ai toujour ausi dire, aquéu bèu sounge! E i'a proun cinq cènts an que vivèn subre La reflamour de sa verdo esperanço... --E fasès bèn, mai que bèn, caspitello! Diguè lou jouine sage; qu'es la vido? Senoun un sounge, uno aparènço liuencho, Un miramen sus l'aigo resquihouso Que, davans nòstis iue fugènt de-longo, Coume un gàrri-babòu nous escalustro, Nous atrivo au simbèu e fai ligueto! Ah! que fai bon pouja sènso relàmbi Vers soun desir, emai siegue qu'un sounge! Un tèms vendra, que vèn bessai trop vite, Ounte auran tout, li gènt, souto la toco, Ounte auran tout, saubran tout, à la tasto E, regretous di farfantello vièio, Quau vous dis pas que vendran las de viéure!--_
LXXII
_En ié fasènt lis iue de cassounado: --Pourgès-me vosto man, vèn la tresenco Di Veniciano au prince.--E lou calandre Porge la man serious à la dono: --Bello man, fino man, caressarello, Dis la manifaciero curiouso, Bono man, noblo man...--E dins la siéuno Mistousamen la dono la chaspavo,-- O, man de rèi, man fado, man de glòri, Que fai tout ço que vòu! emé de ligno Que van s'entre-coupant à la perdudo: Ligno d'amour crousant ligno de tèsto, Coume se vèi souvènt; ligno de vido... Ai! lou marrit passage! en un recouide, Pas liuen d'eici, belèu aqui sus Rose, Vous tèn d'à ment, segnour, la Mort-Peleto... Fau s'avisa!...--Que diable ié vas dire! Ensemblamen cridèron li dos autro, Sian tóuti, sus lou Rose, à mand de béure A la grand tasso e, dau! e dau! gènt jouine, Beven, en atendènt la mau-parado, Lou vin courous de nosto jouventuro! Pièi dins Bèu-Caire, ardit! aquesto vòuto Ié pousquen tóuti faire bono fiero!--_
LXXIII
_Dóu tèms que gentamen ansin devison, En ribo d'Avignoun pamens li barco Vènon, s'arrengueirant, pèr prene tòti. --Abraco la calaumo! pico en terro! Coumando Mèste Apian de sa voues broundo, Contro lou quèi à bando lou Caburle! Avanço la carato! A la sapino! Buto la sisselando! abordo! abordo! La!--Li batèu, si tèndo encamelado, S'amoulounon au pèd dóu baus menèbre, Davans lou Pont Sant-Benezet que mostro L'oumbrun gigant de sis arcado routo. L'arnés rejoun, la barcado seguro, En proucessioun marchant un davans l'autre, Segound soun us, au long de la carriero, D'à pas lou vièi patroun menant la rigo, Li pichot chat courrènt après la troupo, Balin-balant, à si gràndis aubergo Di Fustarié, dóu Limas, li bèus ome S'envan soupa galoi. Emé soun paire L'Angloro li seguis, un pau mouqueto. De noun revèire à soun entour lou prince, Lou princihoun de la barbeto bloundo, Qu'a belèu fa quauco nouvello mudo... Eh! quau lou saup? Lou Dra, belèu, au Rose La niue dins soun palais fau que descènde, S'acò 's sa lèi... Ah! vai, ma pauro chato! Guihèn, emé li dono de Veniso Que de si vesiaduro l'envirounon, Au cabaret de la Pichoto-Oustesso, Eila, souto lis aubo e li lambrusco, Es ana faire uno esquiheto... Basto, Guihèn es un cadèu e fau que jogue._
LXXIV
_Un cop à taulo dounc souto la triho Lou princihoun emé li cantarello Que manjon e que bevon, groumandouno, Se couchant li mouissau 'mé la servieto: --M'avès pancaro di, pamens, mi dono, Se sias maridadouiro o maridado, Guihèn ié fai, car, segound l'escasènço, Aqui l'on pòu fauta, se l'on s'embulo Au jo d'amour...--Qu'acò noun vous soucite! Respoundeguèron mai que voulountouso. Lou jo, segnour, noun demando que fauto. E dins noste païs la femo noblo, Uno fes maridado, pòu avedre, Que res i'a rèn à vèire e rèn à dire, Un, emai dous, emai tres calignaire. --Sabès que li marit, faguè lou jouve, Dèvon gagna, dins talo Palestino, Lou paradis de la santo paciènci? --Eh! s'escridè la bello capeludo Qu'avié de perlo d'or à sa grand pienche, Soun li fava, li plus urous dis ome! Que li servènt d'amour li desencoumbron De tóuti li trigos de l'abitudo. Noun an besoun, li marit de Veniso, De s'óucupa de rèn que lis enueie. Li cavalié servènt se fan un chale D'ajuda la mouié quand se poumpouno: Un ié tèn lou mirau, aquest ié porge L'espingoulié de sa cabeladuro; Aquéu ié passo au courset li courdello; L'autre ié porto à vèspro sa mantiho E l'autre au bagnadou ié fai coumpagno; Sènso coumta li presènt, li riqueto, Li serenado e madrigau que plovon! --An! s'anavian cerca li douge aposto? Derroumpeguè subran la dougaresso. En se gaugaiejant lou tèms s'enfuso; Mai Jacoumar vèn de pica vounge ouro, E fau de grand matin remounta 'n barco... Anen?--Anen!--Oubliden pas la bleto D'avelanié, qu'es acò la boussolo.-- E parton en cantant li cantarello:_
Se la luno clarejo Amount dins lou cèu grand, Dins lous bos que soumbrejo Mi bras t'amagaran.
--Laisso-m'esta, pescaire, Qu'ai pòu dóu miéu marit. --Iéu noun lou cregne gaire, A bèu èstre marrit!
Sus moun batèu que lando Nous raubaren au fres, Car siéu prince d'Oulando E noun ai pòu de res.
_CANT NOUVEN_
_SOUTO AVIGNOUN_
LXXV
_De-long dóu Rose que lusis dins l'oumbro, En foro d'Avignoun seguènt lou bàrri, Intron plan-plan pèr la porto Ferrusso E dóu Limas à la Jutarié-Vièio Escalon d'escoundoun, pèr lis androuno, Enjusquo amount vers lou Castèu di Papo. Tout es desert à l'entour. Li béulòli, Dins la negruro esfraiouso que jiton Li tourre couloussalo, fan si gème. Sus la ciéuta que dor toumbon lugubre Li douge cop de miejo-niue.--Que vivo? --Ami! respond Jan Rocho dins lou sourne, Que, pèr dessousterra lis apoustòli E pèr n'avé lou cop de man d'Ercule, Lou fin e sage princihoun d'Oulando I'a douna mand de se rèndre à l'espèro. Au pèd di muraiasso tenebrouso, Lou cor à flot, li bello de Veniso Entre-veson deja dins sa pensado Li barbo d'or de sant Jan, de sant Judo: Lou pergamin dins li det, uno d'éli Recercant li counfront, lis entre-signe; Uno autro dins si man en petelego Tenènt lou gimble devinaire; e l'autro, Lou front aclin coume uno courbo-dono, Sus lou bras de Guihèn, amistadouso, Leissant ana soun sen que reboumbello. --Sant Antòni de Pado, se n'en brulo!-- A fa subran aquelo que pourtavo Lou jorg d'avelanié. Se precepiton A soun entour pèr vèire, alabre, tóuti... Oh! jamai de la vido! escoumougudo, La blanquinello bleto se bidorso E viro d'esperelo vers la terro, Marcant lou rode escri, à quàuqui cano De l'Escalié dóu Pater, que s'enmounto Vers la glèiso de Dom.--Tenèn la mino! Guihèn dis en risènt, cavo, Jan Rocho!--_
LXXVI
_Lou cadelas enfounso lou pau-ferre, Eigrejo dóu dessus la terro duro, Sóulèvo, pouderous, uno amplo graso E, negre e founs, descurbecello un toumple, Un pous dins lou roucas, que, tant es orre, Fai tóuti recula.--Quau se i'abrivo? Demando frejamen Guihèn d'Aurenjo En regachant li tres femeto mudo. Jan Rocho ié respond:--S'avian de cordo... --Vous ié davalarian, diguè lou prince I dono.--Vàutri dous, que sias de mascle, Ausas nous dire acò? la dougaresso En lou fissant abramado e ferouno Ié repliquè. Ié soun, lis estatuo! Arregardas la bleto que se trosso... I'aguèsse-ti lou Baseli pèr gàrdi, Segnour, leissarés pas...--Après la fiero! Jan Rocho roumpeguè, l'aubeto primo Darrié castèu noun tardara de pougne E lou patroun, ause que crido: A Rose!-- De soun bras fort, acò disènt, aclapo Lou toumple founs souto sa curbecello, A ras de sòu ié cauco la terriho E:--Venès lèu, anen!--Vers la ribiero, Lou prince gai, li dono despichouso, Au barcarés de-coucho redavalon. E Guihèn dis:--Mai quento denierolo, Bon Diéu d'Aurenjo, que! se, pèr fourtuno, Avian trouva la maire mounte niso! Coume En Rambaud Bertrand, un de mi rèire (Davans Diéu siegue!), aquel an qu'à Bèu-Caire Pèr douge couble de biòu faguè fouire Lou Prat de Fiero e pièi, à tout un pople Largant dóu siéu, la saco semenciero Pendoulado au coustat, dins li versano Semenè d'à chivau, à plen de pougno, Trento milo denié d'argènt: eh! bello, Sus lou fierau aurian belèu fa pire!-- E 'm'acò, d'aquéu biais, tenènt l'aguïo E n'en jougant em'éli à tèsto o pouncho, Emé sa flèumo, Guihèn, qu'es de bono, Vague de galeja li segnourino. Mai tout acò li rènd pas risouleto, D'agué trouva, coume entre éli remóumion, Lou Tresor de Veniso, inapreciable! D'agué trouva la Vaco d'Or e, puto! De noun l'avé gripado pèr li pousso! En paradis noun pourtaras aquelo, Moun princihoun: e, bouto, iro d'Itàli Noun s'esvano au soulèu coume eigagnolo!_
LXXVII
_Patroun Apian, lou mèstre d'equipage, Es daut sus lou Caburle, largant d'ordre Que lou prouvié repetis. En feloupo Li passagié s'embarcon pèr la fiero E, d'un batèu à l'autre, à la seguido, De qu'entendès parla? que de Bèu-Caire. De touto l'encountrado qu'enviròuto, De Carpentras, de Veisoun, pèr ié vèndre Sis escachoun de safran, de graneto E de touto erbo de sant Jan eissucho, E d'Avignoun, pèr ié chabi si pèço De tafata, de velout e d'indiano, Mounto un mouloun de gènt. Tenènt la ribo, Encentura, quau de verd, quau de rouge, Segound que soun pèr lou rèi o lou contro, Li porto-fais, que joumbrissié la terro Davans si poung, toujour lèst pèr la truco, An acaba soun pres-fa. Di couroundo Éli-meme desmarron li maieto; E Mèste Apian, aussant soun joumbre, crido: --Au noum de Diéu e de la santo Vierge, A Rose, lis enfant!--E li sèt barco A-de-rèng se reviron e, coumoulo De tóuti li richesso de l'Empèri E dóu Reiaume, au pèd de la grand Roco Vers lou Miejour reprenon la desciso. Enterin que lou vièi patroun atuso Dóu bras e de la voues li barquejaire: «Gaiamen! gentamen!» e coume engorgon L'engoulidou ferous dóu pont de pèiro Que Benezet lou pastre sus lis oundo, I'a sèt cènts an, enarquihè sublime, Mèste Apian, éu, fidèu à la coustumo Di Coundriéulen, tiro uno capelado Au grand sant Micoulau--que sa capello Cavauco sus lou pont, linjo e poulido; E' m'acò, tout drihant dins l'aigo fousco Ounte à cha pau descènd la lus d'auroro, Coumenço mai la prègo d'abitudo:_ O noste paire! _Ansindo, quand se lèvon I proumié rai dóu jour, fan li nisado._
LXXVIII
_E d'Avignoun la visto espetaclouso, Soun castelas à paret gigantesco, Si bàrri merleta, tourre e tourriho, Dins lou matin blanc e bléuge s'aliuenchon, Emé lou fort, alin, de Vilo-Novo Que lou soulèu, tout-d'un-cop, de soun ruscle Acoulouris en or. Li barco trajon, Couchouso mai que l'aigo, car soun grèvo, E d'autant péujo soun, d'autant s'abrivon. --O sàcri mau-faras! uno voues forto Enfre l'isclo de Piot subran marrouno, Lou vesès pas, l'embarradou? qu'em'éli Se pourra plus pesca tout-aro un lampre! --Acò se n'avian plus la passo libro! Cridè Patroun Apian d'aut dóu Caburle En brassejant au pescadou de Rose: Emé si coup, en tóuti li recouide, E si calèu, pas proun que s'entravèsson, Pèr aganta 'n marrit gourbin d'alauso, Nous vendran aro empega si trahino, Aquéli panto, au bèu mitan dóu flume! --Vièi drapèu, ié j'ai l'autre, tèn ta routo!-- E Mèste Apian en desden iè resposto: --Vièi pavaioun, ounour de capitàni, Espèci de pudènt, d'es-tard-quand-dino!-- Mai li batèu filant sus l'aigo trulo, Lou mèstre, majestous, repren d'à poupo Lou gouvèr de la barro._
LXXIX
_Sus la tuerto Jan Rocho, à l'autre bout, éu, ié demando A la pichoto Angloro:--Tu que veses A travès li muraio, que! devino Un pau dequ'es eiçò:_ Coume uno busco Porte cinq cènt quintau e iéu noun pode Pourta 'no clau._--Lou Rose.--Encaro aquesto:_ La founsour de la mar?_--Un jit de pèiro. --Bravo!--Jan Rocho, à iéu, diguè la touso; Dequ'es acò:_ Soun mai de cinq cènt sorre, Mai de cinq cènt bèlli damiseleto Qu'an dins l'oustau sa chambreto caduno E que pamens lis acato endourmido Uno memo cuberto?_--Tèsto souto, Lou marinié cercavo.--Anen, Jan Rocho, Fai coume lis aiet, obro de tèsto!-- L'autre èro mut.--As proun manja de favo? --O.--Se vèi bèn que siés un chat d'Isero, Gros toumbo-mourgo! Es la mióugrano.--Bono! Mai, tè, d'abord qu'ansin tant bèn devines, Angloro, tu, li causo escabissudo, Vejan, devino un pau 'mé quau e mounte Lou pichot prince a passa la niuchado? --Eh! de que pòu t'enchaure? Es pas soun mèstre? Respoundeguè la chato. Au founs dóu Rose Quau l'empacho d'ana faire dourmido, S'a caud, la niue!--E se, la niue vengudo, Te disien qu'a vóuta jusquo à l'aubeto, Faguè Jan Rocho, emé li Veniciano?... --L'as vist?--L'ai vist.--Quatecant la pichouno S'envai escoundre eila souto la tèndo, E n'en voulès de plour! ai! pauro Angloro! --Me farié-ti, lou Dra, disié la simplo, L'estrassamen deja de si proumesso! Tant coume nous sian vist dins l'aigo bluio De mi pantai--e, dins si caranchouno, Tant de paraulo amourousido e flamo, Tout acò pièi sarié que de messorgo! Tu que m'apareiguères tant en bello, Oh! que tant lèu, moun Dra, t'acouloubrigues! Me l'an proun di que, traite coume l'aigo, Quand nous as pivelado, nous embules... Mai ères pièi tant amistous, tant lèri, Quand m'óufrissiés de liuen la flour di lono, Que la teniés dins la man souto l'oundo, En oundejant emé l'oundo enganivo Que me bressoulejavo au clar de luno!... Oh! Dra, se m'as trahido, ve, m'ennègue!--_
LXXX
_Plouro que plouraras! Lou trin di barco Sus lou regoulié proumte que l'emporto Fai sèmpre soun camin e, d'uno dougo A l'autro, vai s'espalargant lou flume Ounte l'engrau badiéu de la Durènço Carrejo e raco à bóudre la peiriho Dis aut tourrènt e deliéurado aupenco. --Hòu! bèu prouvié, t'endormes? escandaio! Crido Patroun Apian, que sian au rode Dis auve mouvedis e di graviero... Dirias que soun calu, bougre de bougre! --Ié sian! ié sian!--Aganto la pagello Jan Rocho, la descènd long dóu Caburle E, tre touca lou founs, à-de-rèng crido:_ --Pan!_--E pièi mai:_ Pan just!_--Pico au reiaume! En butant lou gouvèr fai à la chourmo Lou grand patroun._--Pan cubert!_--Zóu! coulègo!_ --Pan larg!_--Toujour!_--La soubeirano!_--Vogo!-- Just lou soulèu sort de la Mountagneto, Resplendènt sus lou Rose, e soun tout-aro Vers la Roco d'Arcié. Jouious, lou prince, Que tout-escas se lèvo e qu'es en bousco, Entre s'esparpaia, de soun Angloro, L'es vengudo trouva souto la tèndo. --Bon-jour! i 'a di... Mai ve, dequ'as? e ploures! --Lou sabes bèn de que ploure, amalido La chato ié respond, qu'à la sournuro, Touto la niue, enfre terro, pèr orto As masqueja 'mé li rato-penado! --S'acò's pas mai, assolo-te, ma bello, En ié prenènt la man éu ié replico Risènt, acò se saup, cavalin jouve, Eh! fau que trepe, e Dra, fau que draqueje!...-- E d'aise, tout gauchous, ié fai lou conte Di Veniciano emé soun escoundudo E di douge sant d'or au founs dóu toumple Que dèvon ana querre apres la fiero, Coume se dis, se la carto es pas fausso. E tout s'adoubo; car sarié bèn crime De l'afligi, la mignoto, tant coume Es poulideto e bravo e creserello A soun amour de fantaumeto puro!_
LXXXI
_E vogo la barcado...--Hòu! pichoto! Aramoun, noste endré! vène lèu vèire! A crida lou gros Tòni, ve la cauno Ounte demouravian (oh! quand ié sounge!), Pèr lou glavas à mita derouïdo, L'an dóu gros Rose, e mounte siés nascudo... --Que d'aubre de pertout! lou bèu terraire! Disien li passagié, n'i'a, de garbiero! Se vèi qu'acò 's tout de cremen de Rose... --L'avèn passa, Gardoun?--Vaqui sis isclo... Eila-de-long vesès pas Valabrego Emé soun Roudadou que l'envirouno? Li verganiero fan si rebatudo... O Margarido! o Malen! Ah! li garço! De si fauciéu lusènt en fasènt mostro, Li vesès dins li vege, coume rison? Es dins aquéli mato de moutouso Que faudrié cala si bouirouniero! --Un esturioun que mounto!--Aquelo raisso Que gisclo avau-davans?--Quand vous lou dise! Es un lachen de mar, e di bèu: provo Que sian pas liuen de Bèu-Caire.--Que fèsto! Mai verai! vès lou pont! vès Santo-Marto Qu'apouncho soun clouchié sus l'autro ribo! Lou pont tarascounen emé si pielo Que, blanquinello, escambarlon lou flùvi! Lou grand castèu de Tarascoun, en fàci D'aquéu di Bèu-Cairen--ounte à la cimo I'a lou drapèu di tres coulour que floto! Sian emé Dieu! e vivo la Prouvènço!_
_CANT DESEN_
_LA FIERO DE BÈU-CAIRE_
LXXXII
_Curbènt lou Rose long, uno fielagno De barco c bastimen de touto meno, Abandeira de tóuti li jaunuro E rougeirolo di nacioun, à bóudre Vers lou dougan sablous deja s'esquicho. Car, em' aquel embat que dins li velo I'a quàuqui jour que boufo, de la baisso An mounta li lahut. De la mar nostro, Di costo barbaresco e levantino E dóu Pounènt e de la Mar Majouro, An pouja vers Bèu-Caire pèr la fiero. E n'i'a! lis un pourtant la velo agudo, Lou mai latino, e d'autre à quatre caire: Li lèuge d'Arle e trei-mast de Marsiho, Li tartano de Gèno o de Ligourno, Li bregantin d'Alèp, li balancello De Malaga, de Naple e de Maiorco, Li brigouleto angleso o dóu Grand-Vabre, E li mourre-de-porc d'Agte e de Ceto E li trabaco negro de Veniso. Es un balun sus Rose que gançouio Dins lou soulèu, lou trango e lou baruge De tóuti li jargoun di marinaio. Mai dóu mitan di bigo e dis anteno, Di velarié, di courdage e di moco Ounte à pèd nus quau davalo e quau mounto, Souto la Miejo-Luno enourguïdo, Au plus aut crousihoun de l'aubre-mèstre, O Mahoumet! lou bastimen de Tùnis A la pèu de móutoun qu'es pendoulado! Es arriba lou bèu proumié: li Conse I'an douna 'n sa de pan em'uno bouto De vièi Canto-Perdris. Faran tampino... Pièi à la babala, se vuei s'empegon! E danson li jusiolo qu'an aducho, Tirassejant si pantoufleto jauno, Au brut di castagnolo, sus cuberto, E canton e narrejon si sansogno. Li Coundriéulen, zóu! emé màli peno, Adaut dóu Prat, butant, tirant sa rigo, Oh! saio! oh! isso! à la perfin arrambon Si barco long dóu port e, prenènt terro, Deja li beriquin en multitudo, Bourrin-bourrant, envahisson, emporton Li carguesoun, en fasènt à la courso Trantaieja li passarello primo. --Garo davans! li Coundriéulen!--Se charpo, Se tuerto de pertout: que treboulèri! A respèt de Bèu-Caire en tèms de fiero, Èro rèn lou Grand-Caire, Diéu m'ajude!_
LXXXIII
_Li gros brancan, carga de bouto d'òli, Li carretoun dis eigadié qu'espouscon, Li bancado d'arange vo de limo, Li mouloun de coufin, de canestello, Lis escoubo de mi, li fourco d'iero, Li pèiro de moulin que vous entravon, Li bringo-balo tirassant li fusto, Que sabe iéu! dins lou sablas dóu Rose Enjusquo li campano que se foundon. Mai èro pièi lou Prat! De si cabano, Di cabano innoumbrablo li renguiero, Emé si fierejaire qu'en famiho Gouston em'un gre d'àpi aqui-deforo, Fau l'agué vist en touto plenitudo, Acò, lou bèu dimenche de Bèu-Caire! Tóuti li nòvi dóu païs d'Argènço E de la terro d'Arle e d'en Jarnegue, E tóuti li fringaire dis Aupiho, E tóuti li parèu de la Vau-Nage, De la Vistrenco e de la Gardounenco, Au grand soulèu, à la fàci d'un pople, Aqui venien passeja soun triounfle. Souto li tèndo fresco dis andano, Cadun sarrant lou bras de sa caduno, Que regalado èro pas--de li vèire Garlandeja, marcandeja si fiero E se croumpa de «bago d'ai» pèr rire! Aqui, tau jour, i'avié qu'un crid de glòri Qu'esbaudissié tóuti li lèio oumbrouso: Que fuguèsse artisano o païsano, Que fuguèsse bourgeso vo marqueso, I'avié qu'un crid pèr la plus bello tèsto O pèr lou gàubi de la mai coussudo Que tout l'an fasié lèi, ditant la modo._
LXXXIV
_O bonur dóu jouvènt! dis un is autre Rivalisant de joio e de jouïno, Entre éli se fasien gau e ligueto. E tout lou jour ensèmble, dins la foulo De vint nacioun diverso, incouneigudo, Guihèn souto lou bras emé l'Angloro S'enanavon perdu. La moulounado, Coume uno oundado folo, à touto zuerto Lis empourtavo urous. Elo, esbahido De tout ço que vesié: di chico-estrasso, Dis enguentié qu'amount dins si carrosso, E gin! e boum! vendien de contro-verme; D'aquéli braguetin que vous avuglon Emé si passo-man e passo-passo; Di balarino auripelado e souplo Que dansavon i lume sus la cordo; O dóu Poulichinello emé Rouseto:_ Rouseto!--Dequé vos?--Lou pichot plouro! _Ah! falié s'avisa di filoun. Rare, Quand i'avié roudelet vers li coumèdi, Que noun curèsson en quaucun li pòchi. Pèr tira finamen l'or di centuro N'i'en venié de Paris emai de Loundre! Mai dóu plesi qu'avié l'enfantoulido Guihèn prenènt sa part, autant badavo; E coume, dins lou clar d'uno font puro, Quand avès caud, l'estiéu, fai bon descèndre, Pèr tempouri sa fèbre languissouso, Éu descendié dins aquelo amo novo. E n'i'avié tant à vèire, aqui, de causo! Li rode ounte vendien li gimbeleto Enliassado em'un fiéu, que vènon d'Albi; Li Turc qu'enturbana vendien de pipo; Li braiassié, li Grè couifa de rouge, Que tènon li tapis brouda d'Esmerno E lou gengibre e l'essènci de roso, Bèn cachetado i mouleto de vèire E qu'un degout tout un oustau perfumo! Pièi lou courau, li rèst de perlo fino; Pièi li jouguet, li tambour de Bèu-Caire, Que tant n'avèn creba, quand erian jouine! E li ventau garni de pampaieto E li titèi, vestido o tóuti nuso._
LXXXV
_--Eh! bèn, mai venès pas encò dóu pintre?-- Lis ome dóu Caburle ié cridèron, Un jour, au bèu parèu.--Ounte s'atrovo? Guihèn faguè.--Venès, seguès la bando!-- E tout acò, balin-balòu, s'enfourno, Lou cachimbau i dènt, en uno turno Qu'avié pèr escritèu:_ Qu pinto vènde! _Un Martegau, frounsi coume uno figo, Vièi poujaire de mar au tour dóu mounde, A flour de pèu, em'un pincèu d'aguïo, Pèr uno pèço aqui vous mascaravo Touto sorto de signe vo d'istòri. Adonne sus lou crestian, quau uno remo, Quau l'ancro d'esperanço, quau un Criste, Quau un cor aflama s'èro fa faire. --E vous, moun prince?--Iéu? lou diéu de l'oundo Vole que sorte de mi veno bluio...-- E lèu, galoi, estroupant sa camiso, Sus lou poupu dóu bras se faguè pegne Un bèu Dra blavinèu, alu, tout moufle E que l'aurias di viéu sus sa car blanco. --Acò 's acò! cridè l'Angloro, juste Coume t'ai vist, moun Dra, souto lou Rose! Mai qu'ères bèu! oh! ve, iéu quand ié pènse, Ajustè plan, me fai mounta li rouito... E ié tournaras mai, au Rose, digo! --Au Rose, enfant? dequé i'anariéu faire, Respoundeguè lou prince, aro que vese, Aro que tène aquelo qu'ai vougudo! --Mai que farai de iéu?--De tu, mignoto, Iéu que farai? ma coumtesso ideiouso De Mount-Dragoun o, s'ames mai, d'Aurenjo...--_
LXXXVI
_E, tóuti disavert, ansin anavon, Éli, pèr li carriero grouadisso, Mai noun vesien plus rèn: ni li camello De draparié, de flassado, li mouto De sedo roussinello, cruso o flusso, Que vau soun pesant d'or, ni li bandiero De tóuti li coulour, entravessado Sus li androuno blanco de caussino Emé li noum di traficant de Gèno, De Mount-Pelié, de Càdis o de Brousso, Ni li basar que dounon la barlugo, De tant que i'a de jouièu, de belòri, Ni lou cascarelun di Bèu-Cairenco Charrant souto lis Arc dins si boutigo O vers si pourtalet pesant li dàti. --Fau pamens que la vènde, ma saqueto De pampaieto d'or! fasié l'Angloro.-- E dins li magasin ensèmble intravon, Dins lis oustau fresqueirous, à celèstre Festouneja coume au païs di Mouro, Que sèmblon de sarrai plen d'oudalisco. E souto lis arcèu, de croto en croto, Risènt entre éli dous à la chut-chuto, Vóutavon, sènso vèire, la desplego Di Franchimand, di Loumbard, dis Armèni, Dis Esterlin, di Marran e di Chincho. --Fau pamens que li vènde, mi paiolo, La chato redisié.--Venès, fiheto!-- Èro un orfèbre, just, que la sounavo. --Es d'or de Ceze o dóu Gardoun d'Anduzo? --D'Ardecho.--Alor, vejan!--La boustigouno Vujè sa pòusso d'or dins la coupello: N'i'avié pèr vint escut.--Aurivelaire, Diguè lou segnouret, dos bago liso Nous farés em' acò: metrés sus l'uno Lou Dra, sus l'autro uno pichoto angloro... E sara nosto fiero de Bèu-Caire.--_
LXXXVII
_Oh! Diéu! cresès que la fuguè, countènto! Au còu i'aurié sauta. Mai, basto, à l'ouro Que li cafè cantant, la niue, se vuejon, Guihèn, un cop, se devinant pèr orto, A rescountra pamens li Veniciano, E zóu! vers lou pountin di cantarello S'es entaula, soulet, pèr galantiso. A passa la journado emé sa bruno E, de retour dóu countentié, galejo: --Eh! bèn, iè fai, aquéu tresor de papo Qu'es amaga 'n Avignoun dins lou toumple, Aquelo rastegagno d'apoustòli, Aquéli douge barban d'or que gardo Lou Baseli, quouro lis anan querre? --Segnour, uno diguè, fugués tranquile! Avèn quau fau pèr tenta l'aventuro Emai pèr metre à mort, s'es necessàri, Lou Baseli!--Pòu! se coumpren de soubro, Ajustè 'no autro, que pariero trovo Noun siegue pas grand causo pèr lou prince: N'i'en manco d'or, estènt lou courtejaire D'uno que n'en rabaio dins li flume! --Dono, respoundeguè lou prince, aquelo Noun avié de besoun, pèr èstre amado, Que d'espeli (res n'en sarié jalouso?), Coume fai la vióuleto umblo e requisto, A l'oumbro d'un bouissoun, zoun-zoun lanlèro!--_
LXXXVIII
_E fredounant, Guihèn, sa cansouneto, Au brut de quauco mandoulino liuencho, Dins la frescour de la niuchado, i lume Di fanau rar que pau à pau s'amosson, Au barcarés tourno pèr s'ana jaire. E tau lou pèis, que l'aigo ié treboulon, Lèu-lèu que nado amount vers l'aigo lindo, Antau Guihèn se bagno i souvenènço D'aquelo lindo e tant douceto istòri Dóu damisèu Aucassin de Bèu-Caire E de la bello esclavo Nicouleto Que volon pas ié douna pèr espouso: Quand tóuti dous à despart lis enfermon, Que tóuti dous fan soun escapaduro E, libre e gai, dins lou bos se retrovon E qu'au clar de la luno s'entre-baison; E quand pièi d'assetoun l'a messo en sello, Qu'éu l'emporto à chivau vers la marino E que s'embarcon pièi en Aigo-Morto Pèr gagna lou païs de Touro-Louro! E quand li Sarrasin aqui li prenon E que li van revèndre, elo à Cartage Ounte es recouneigudo pèr la fiho Dóu rèi, éu à Bèu-Caire ounte lou pople L'a saluda pèr soun segnour e mèstre; E quand, un jour, Nicouleto, en coustume De pichot fanfouniaire, vèn, dessouto Lou peiroun d'Aucassin, dire lou conte Dis amour d'éu em'elo Nicouleto E qu'enfin à Bèu-Caire se maridon, Dins lou castèu, vers la tourre à tres caire! --Qu'acò 's poulit! disié Guihèn, reverto Nosto aventuro un pau emé l'Angloro...-- Mai coume a di, contro éu se drèisso uno oumbro. E, matrassa d'un cop dins lis esquino, Guihèn subitamen cabusso eu terro. Ai! paure d'éu! em'un saquet de sablo L'an saqueta pèr darrié. Di mandorro Alin moron li son, la niue vèn mudo... E quau a fa lou cop? en tèms de fiero Degun jamai saup rèn: mau pèr quau toumbo!_
LXXXIX
_Subre lou port loungaru van e vènon Li Coundriéulen, que deman fau que parton. La fiero es au declin. A l'auro drecho Li bastimen de mar deja defilon E, long dóu Prat, jusquo alin vers la pouncho Di Matagot, vesès li velo blanco Desfourrelado au vènt. Mai contro Rose S'alestissènt pèr la remounto rudo, Tóuti lis equipage d'aigo douço, Patroun de barco emai patroun de terro, Baile, prouvié, civadié, de si maio Estacon li mouchoun. Aqui s'arrimon L'òli de gres, lou bon vin de Sant-Jòrgi, Lou ris loumbard e lou mèu de Narbouno, E la sau de Pecai e li barrielo D'anchoio de Frejus, li pan de sucre E li bard de saboun que fai Marsiho. Auto! qu'aniue lou prince, à la Vignasso, Pago la rouanado e la riboto! Car es pas mort, lou prince; en pleno sourro L'an rabaia que noun batié plus veno; Mai, gramaci l'enflus de soun astrado O lou ressort belèu de sa naturo, S'es reviéuda. Mourira pas d'aquelo. E Jan Rocho à despart vèn à l'Angloro: --I'an rèn vist sus soun cors, e vòu rèn dire... Sarié toumba, que! dóu mau de la terro? L'on pòu pas saupre.--Oh! ç'anen, Jan-toutouro! Ignores que lou Dra, quand vòu, se mudo, Respoundeguè la drolo, e s'entremarcho De cènt milo façoun? Vuei sus la ribo I'a plasegu de leissa soun cors d'ome E de se traire avau dins l'aigo founso Pèr ana vèire, sai! lis espeluco Ounte gardè sèt an la bugadiero, Aquelo bugadiero de Bèu-Caire Qu'avié toumba soun bacèu dins lou Rose, Aqui de-long, l'as bèn entendu dire? --O, repliquè lou prouvié, 'mé li Trèvo De rèn fau s'estouna... Mai, qu'acò fugue Verai o noun, siés uno bello folo D'escouta si paraulo safranouso E de pas vèire, pauro, que t'enjueio E qu'éu, un jour, aguènt poumpa ta vido, Sus lou ribas de quauco graveliero, Un jour, peréu te leissara cadabre! --Hòu! l'Angloro diguè, la lagramuso N'es-ti pas la sourreto dóu Coulobre? --Ve, t'enlabrenara!--Se m'enlabreno, Eh! bèn, siegue moun ur! iéu voulountouso, Me leissarai toumba dins l'engoulido, Coume toumbo la fueio au gourg que bado!--_
XC
_E Mèste Apian cridè:--Sarnipabiéune! D'abord que vòu paga la bello souido, Es un bon prince acò!--Noum d'un gimerre! Lis ome an respoundu, fau que s'embugue Dóu vièi sant Micoulau aniue la tino! --Anen, enfant!--E zóu! touto la colo S'enmounto au cabaret de la Vignasso. D'aqui se vèi lou plan-païs d'Argènço E la Séuvo-Goudesco ounte la bicho Menè tout dre lou rèi à l'ermitòri Dóu grand sant Gile. Aqui pèr sòu barrulon Li vièi boulet de pèiro glouriouso Qu'espóutiguèron, tra pèr li calabre, Li Crousa de Mount-Fort: clapas de pèiro Sèt fes sacra, suprème testimòni D'un pople debaussa, noun sènso lucho, Lou rire i labro e cantant soun martire! Dounc, un cop entaulado la grand chourmo A l'entour d'En Guihèn:--Sabès, cardacho, En quau, ié dis Guihèn, me pren envejo De counsacra l'artimo repeissudo Que fasèn dins Bèu-Caire? I patrioto Dóu ribeirés rousau, is intrepide Que dins li jour ancian se mantenguèron Au castelar qu'à nòstis iue s'aubouro! I ribeiròu valènt que si coustumo E soun port franc e soun grand Rose libre Sachèron apara! D'aquéli rèire, Gaiardamen toumba dins la bagarro, S'an vuei li fiéu desóublida la glòri, Tant-plus-mau pèr li fiéu! Mai vàutri, chouro, Qu'avès toujour sauva lou crid: Empèri! E que, bravas, à vosto dessaupudo, Anas bèn lèu, anas bessai tout-aro, Pèr apara lou Rose dins sa vido, Anas liéura la bataio radiero, Emé iéu fourestié, mai qu'enraiouno E qu'embriago vosto lus dóu Rose, Aussas li got à la causo vincudo!-- Tóuti li got dins li man clantiguèron. Li marinié, Mèste Apian, chaurihavon Estabousi, sènso trop bèn coumprene, Mai respetous e mut. Lou galant prince Countuniè coume eiçò:--Pàuri de vautre! Emai de vòsti nau lou bèu trigòssi, Emai li lòngui tiero blanquinello Remoucado en amount pèr li quadrigo Di chivalas que tirasson la maio, A la malemparado belèu courron!... Mai en que sièr, o subre-estant d'un pople Que despièi tres milo an tenié l'empento, De pregemi sus la causo perdudo! Coume au castèu ilustre de Bèu-Caire, Coume li Prouvençau, bello finido, En fàci dóu Soulèu e dóu grand Rose, Fasen la Rouanado e la Soulenco! E chimen, à la barbo di vincèire, Lou vin dóu Genestet que reviscoulo... E brame lou Rouan, en Rouanesso!--_
XCI
_Or lou soulèu sus Nimes trecoulavo, Espargissènt au long dóu vaste flùvi Li ple de sa flassado ensaunousido E de si rai la reflamour darriero Sus lou castèu de la Tarasco, mounte Lou rèi Reinié semblavo, à sa fenèstro, Benesi la suprèmo rouanado. --A la santa dóu patroun!--E dóu prince! --Vivo sa caro!--E vivo nautre! En joio Barquejen longo-mai!--En nau seguro Reveguen Andanceto!--E Sant-Maurise! --E lis escalinado coundriéulenco Ounte, se Diéu lou vòu, tout noste mounde Retrouvessian dins mens d'uno mesado!-- E manjon la broufado espesso e forto Que i'es lou biòu empiela sus li cebo; E di palabourdoun fan bello brifo E picon au pechié. Mai à la luno, En davalant après vers la barcado: --Que! lou prouvié fai à Jóusè Ribòri, Atroves pas que ço qu'a di lou prince Retrais un pau aquéli sourcilège Que l'Angloro disié, dóu ranc de Tourno? --Ah! bouto, sabe pas, repliquè l'autre, Mai i'a quauque malan dóu tron de milo Que nous menaço tóuti, e meme, meme Aquéu bon bachelar que nous fai sousto... L'an pas leissa pèr mort, aièr? Moun ome, Sian à-n-un siècle que lou Diau trafuro!_
_CANT VOUNGEN_
_LA REMOUNTO_
XCII
_E van se jaire. A l'aubo, entre que piéuto Dins li brouas dóu Rose l'auceliho, Dau! dau! lou veiturin, lis equipage, Tout acò's deja dre. Pèr la remounto An tira li sapino, li pinello, Tafort! adrou! de l'autro man dóu flume. Desplegon li dos maio tànti longo Qu'à l'aubourié de la grand nau se ligon. Agroupon i dos maio li maieto Pèr i' atala li grand chivau de viage. Au cau-d'avans de la barco majouro Vint-e-vue garagnoun se i' apountellon, Dessepara, quadrigo pèr quadrigo, Emé soun menadou de quatre en quatre. Li quatre primadié, tóuti blanc, porton Lou baile carretié--qu'a la counducho Di vuetanto chivau dis atalage. Au cau-d'arrié van jougne mai dès couble; Au cau de la carato uno dougeno; Au restant di batèu o de la rigo Lou rèsto di supèrbi roumpe-tèsto. En endihant vers lis ego palustro E gravachant la terro de si bato, Oh! que soun bèu, la creniero que floto, Emé li róugi flo de si cabestre, Si rava blu de lano amechourlido, Si coulassoun plen de clavèu de couire! A Tarascoun, i'an douna la civado. Lou manescau ferrant, qu'es de l'escorto, Un darrié cop lis a passa 'n revisto. Li marinié de terro, à pleno cencho Pourtant li batafiéu--que s'envertouion Pèr adouba, quand fau, li roumpeduro De la maio,--soun lèst. D'aut de la barco, Lou vièi patroun Apian, en vesènt siéuno Aquelo pouderouso cavalino Qu'en dougo dóu grand flume s'esperlongo, En countemplant touto aquelo sequèlo De marinié, de carretié, que bourjon Li Segounau dóu Rose à sa coumando, En espinchant la floto e la tesuro Dis aut tibanèu blanc que s'encamellon Subre la carguesoun di marchandiso Bèn estivado e marcado à bon nòli Pèr l'escrivan, lou vièi patroun se gounflo Dins soun ourguei de mèstre d'equipage: --E vuei, pèr trebóuja, dis, que ié vèngon Li Cuminau tant famous de Serriero, Li Bounardèu de Lioun, tànti riche, Li Martouret bragard, que n'an que piafo, E li boutié d'Isero e de Grenoble Emé si biòu lourdas, councha de bóuso! Que ié vèngon, se volon, en seguido: Ié fara, lou Caburle, tira l'ènso!--_
XCIII
_E coume a di, capèu en man, saludo La crous de l'equipage qu'es en poupo, Emé soun det moutu que trempo au Rose, Devoutamen, noublamen éu se signo: --Au noum de Diéu e de la santo Vierge, Adounc coumando, fa tira la maio!-- Lou prouvié sus la pro, que fai escouto, Repetis:--Fa tira la maio!--En terro Lou patroun de calaumo à soun tour crido: --Eh! fa tira la maio!--D'un à l'autre Lou crid enjusquo au baile amount ressono. Lou baile carretié dins l'estendudo Mando un bèu cop de fouit: li vint quadrigo, Au repetun di chasso lardarello Desparron à la fes. Se desvouloupon E s'estiron li gumo fin-que tiblon E, desmarrado en plen tóuti li barco, Lou grand patroun repren:--Amaio sòli! E fa tira davans!--La longo tiero, Sus la levado e la calado rufo, En rebalant contro l'aigo que fouito La tirassiero grèvo de la rigo, Tout siau à soun trantran dounc s'encarrèiro. E souto lou brancun di gràndis aubo, Dins lou silènci de la vau de Rose, A l'esplendour dóu soulèu que se lèvo, Au pas di bèu chivau que s'escourpouiron E de si narro embandisson la tubo, Lou proumié carretié dis la preguiero. De liuen en liuen, sus lou coutet lis autre Aguènt lou fouit que pènjo emé sa lonjo, En caminant, avau darrié, se signon O, pèr abra lou cachimbau à l'esco, Picon de fiò sus lou peirard. La troupo, Tirant de long belèu un quart de lègo, Vai ribejant li sauseto ramudo Ounte la maio freto e s'entrepacho. Arma d'un pau--que sus l'espalo porton, Li marinié de terro la seguisson, Tenènt d'à ment l'einormo tourtouiero, Pèr la faire sauta sus lis entramble; O 'mè li batafiéu--qu'à la centuro Se soun enviróuta, de-longo adoubon Sus li reinard quauque trenoun que peto._
XCIV
_Mai enterin, au bout de la grand cordo, Pereilavau sus la barcado lènto, De poupo à pro lou vièi patroun que guincho A di:--Prouvié, regardo un pau dessouto... Em' aquélis eigas (qu'un tron li cure!) Sabès jamai li founs...--La soubeirano! En negant l'escandau cridè Jan Rocho. --A la bono ouro!--E veici que lou prince Demando à Mèste Apian:--Ansindo mounto Forço, lou Rose, quand vèn fièr?--En subre De tout aquéu planas que s'espalargo De chasco man dóu flume, tant que terro, Ai vist, diguè lou vièi, ai vist lou Rose, Enfle pèr lou glavas dis endoulible, Bandi sis erso eujusquo à la courouno Dis amourié! Sus li meissoun perdudo, Sus la desoulacioun dóu plen terraire, Ai vist, iéu, li barquet vougant pèr orto Au secours di masié sus si téulisso! Aqui, moussu, tenès, à Valabrego, Tres jour, tres niue, pèr èstre en terro sauvo, S'èron ramba li gènt au cementèri! Fasié freni, la niue, d'ausi lou rounfle D'aquelo mar sóuvajo, souloumbrudo, Qu'esventrant li levado emai li bàrri, Empourtavo lis aubre, li recordo, Li fenassiéu tóutis entié! Me mèmbro, Pecaire, un chin, pres pèr la negadisso, Que sus lou camelun d'uno paiero Lou veguerian flouta que gingoulavo... Mai se diguè-ti pas que sus lis oundo Avié passa peréu un brès de vorge Em' un enfant que ié plouravo dintre? E li cop de fusiéu qu'à la sournuro Entendias dins lis isclo e que tiravon Li pàuris insoula de la ribiero! Ah! boutas, d'aquéu tèms, quand sus li lono Avès un trin de barco emé vint coublo De chivau coume acò, 's pas que que fugue! --Dia! fa tira lou cau-d'avans!--Vous dise Que i'a gens d'eigassado tant rabènto Ni que fague tant pòu emai tant afre Coume aquéu Rose, quand se desgounfouno. Se coumpren pas de mounte tron pòu sorge Tant d'aigo, e fau que vèngue dóu delubre! Car se vesias quand boundo e que carrejo, Nous adus de varage e de bestiàri Que jamai de la vido se veguèron! --Dia! fa tira lou cau-d'arrié!--La biso Urousamen baiè soun cop d'escoubo; Autramen perdian tout, aquel an, fusto E vin. N'en fuguerian, dins lou tempèri, Pèr quatre subre-fort chivau de viage Que valié proun, lou mendre, cènt pistolo!_
XCV
_--O patroun, hòu! en uchant de la ribo Cridè lou civadié, que davans tóuti Es éu que d'à chivau tènto li gafo, Alestis lis arrèst e la pasturo. --Que i'a? fai Mèste Apian.--Aquesto jouncho, Dinan à Malivèn?--Jan de la Muelo, Perqué noun au Grand-Mas?--Lou vènt s'amodo, E farian bèn d'esperlounga la tiro... --A Malivèn!--Darrié, sus la carato Avien planta l'arpi, mounte se pènjo Li farlambias de car, prouvèndo cruso Que fan seca au soulèu. N'en desacrocon, Ardit, quàuqui bon tros pèr metre à l'oulo; E lou chat dóu batèu fai la bouiaco. Entandóumens l'Angloro que l'ajudo Ansin ié vèn:--Chat! se'n-cop me maride, Te li farai tasta, que? li dragèio... --Mai emé quau te marides, Angloro? --Ve, lou veses, aquéu sus la grand barco Eila-davans, qu'a la barbeto bloundo? --O, lou prince Guihèn!--Mignot, tout juste. --Siés pas de plagne, Angloro!--Es la planeto Que l'a vougu: quand soun li causo escricho Dins l'estelan, eh! bèn, fau que se fagon... --Emé lou prince! e quouro pièi li noço? --N'avèn panca parla; mai es de crèire Qu'aura flouri moun sort avans que toumbe La flour d'esparganèu.--Alor siés richo? --Perqué?--D'abord qu'un prince te fai nòvio!-- L'arpaiarello d'or riguè:--Paureto, En gagnant douge sòu pèr jour!--Oh! boustro! Vai, n'en dèves avé, dempièi que furgues Li sablas de l'Ardecho emé si baumo Que se ié vèi, dison, de meraviho!_
XCVI
_--Lou dison, o; mai pièi quau ié penètro Alin tant founs! Sabes, faguè la drolo, Qu'es pas tout plan de ressegui la coumbo? Li rancaredo afrouso que l'enmuron? Lou Ranc dóu Courpatas, lou Ranc dóu Nible, E lou Castèu amount de Dono Vierno? Pièi li rajòu de l'Ardecho: la Favo, Lou Sèti, la Cadiero, la Caviho; Après, lou baus dóu Chin... Quand siés i borno, Es aqui que fau pas èstre póutrouno! Rescontres un pertus que souto terro Pòu te mena, quau saup? belèu au diable! Aro, de-rebaloun, emé de lume, Dins aquel aven sourne se t'arrisques, Ah! dison qu'acò 's bèu! Troves de croto, D'espeluco, de chambro, de capello Que fan veni, tóutis endiamantado, Li parpaiolo is iue. 'Mé si couroundo I'a, dison, uno glèiso magnifico, Aguènt si sànti-font, aguènt sis orgue, Aguènt si benechié 'mé sa tribuno! As, touto cloto, uno salo de danso Emé, garni de milo candeleto, A soun plafoun li lustre que pendoulon; As, tóuti lèst, plen d'aigo cristalino, Uno salo de ban; un cementèri Emé si gràndi toumbo que blanquejon; De lòngui lèio d'aubre que fan oumbro; Un tiatre qu'espandis sa coulounado; Meravihouso enfin, touto uno vilo Que de sis abitant es véuso e vuejo... I'an vist pamens uno grosso Tartugo, I'an vist lou Lert, e d'àutri bèsti orro... --Mai, ve! diguè lou chat à la subito, N'as uno à toun anèu, d'aquéli bèsti? --Acò? 's lou Dra, ma fiero de Bèu-Caire. --Te l'a dounado quau?--Aqui moun nòvi. --Mai sabes qu'es poulit!--Destapo l'oulo, Cridè l'Angloro, que tout-aro verso!--_
XCVII
_E soun à Malivèn. S'es aplantado La grand cavalarié; s'es, lou Caburle, Amourra pèr la pro dins lis aubriho E li sèt barco em'éu. Se desencolo, S'arribo li chivau long di broutiero. En round agrouva au sòu, manjon la soupo Au meme plat, de tres en tres, li ràfi. Li marinié, bando à despart, s'assèton A l'entour dóu patroun sus la sapino E Mèste Apian, quand a pres sa mourdudo, Viro la caro, soucitous, vers l'orso E fai:--Aquéu mistrau, ai pòu que boufe! La vesès, l'Agrimoueno agroumelido Qu'eilamoundaut en long ciprès s'apouncho? E lou timoun, l'ausias coume renavo? E li man, li sentès coume soun rufo? Es de vènt, tout acò!--Jóusè Ribòri Apoundeguè labru:--La luno es pleno, E tant pourrié s'empegne à la tempèsto... --Vaqui perqué, diguè lou mèstre, à dicho Qu'auran fa béure aquélis atalage, Fau, zóu! bouta coulas e sènso alòngui.-- Ço que fan. Entre avé passa, li fèrri Di vuetanto chivau, à la remudo Dóu manescau ferrant que fai sa vòuto, Bouton coulas e, fa tira la maio! --Hòu! gafarot, i'a de gourg en Durènço? --Es à rode. Avanças li coursié... Tiro Toun cavalin, baile, coublo pèr coublo: Embarcaren li proumié; dins li croso Lis àutri seguiran... Tenès la gafo! Ié sias?--Ié sian.--Dins l'aigo mau-seguro Li chivalas en s'esbroufant apèson. Entandóumens qu'eila-darrié la rigo A longo maio sus lou Rose poujo, Au repetun di fouit, au bram dis ome, Tout lou rebaladis intro en ribiero, Lou gafarot, li carretié, li gnarro, D'escambarloun o d'assetoun.--Arribo! Fa tira lou Roubin! Toco lou Mouro! Mantène lou Baiard, que noun s'ennègue! Dia! dia! ruou! ruou!--E frenissènto e nisso, En espóussant pièi si creniero flusso, La caravano sort vitouriouso E repren soun trantran long di levado._
XCVIII
_Mai lou prince oulandés emé l'Angloro Se soun rejoun sus barco e la jouvènto I'a di:--Qu'es aquéu conte, Dra, qu'en ribo Dóu Rose, l'autre jour, à la sournuro T'aurien trouva pèr mort?--Bello mignouno, Guihèn a respoundu, n'es pas un conte, Que, treitamen, em'un saquet de sablo M'an saqueta.--Mai quau?--Un mantenèire D'aquéli tres dounzello venjativo Qu'aurai, iéu, óublida pèr aventuro De ié croumpa sa fiero.--Li jalouso! Mai auriés pas degu, tu, lis enclaure? S'enaucelant cridè l'Aramounenco. Sabes dounc pas, moun bèu, que, tau qu'endorson Em'uno couissinado pèr l'esquino, Sènso que res ié vegue cop ni gouto, N'en lèvo pas, mor de la macaduro?-- E risoulet Guihèn faguè:--Meinado! Alor creses que pòu, lou Dra dóu Rose, S'escoufi coume acò?--L'escamandreto Restè lou regachant uno passado: --Es verai, diguè pièi; que siéu badino! Lou fadet, lou foulet, qu'es rèi de l'oundo, Qu'es moun diéu e moun tout, qu'i lono bluio Eternamen remueio sa jouvènço, Coume es poussible, anen, que jamai cale Davans la lèi dóu coumun, la mouruegno! Noun, iéu te vese, Dra, coume dèu èstre L'Esperit Fantasti dóu maje flùvi, Inmourtau! E, quand toun regard me sono, Me sèmblo que m'envau touto endourmido Vers un soulas que rèn noun destrassouno. Sabe pas ounte vau; mai se m'esperde, De m'esperdre emé tu, que vos? m'agrado!--_
XCIX
_Estendeguè lou bras, Guihèn d'Aurenjo, Sus lou travès de l'aigo entre-batudo E diguè:--Fiso-te de iéu, Angloro! Pèr-ço-que libramen t'ai elegido, Pèr-ço-que m'as adu ta fe prefoundo I meraviho bello de la fablo, Pèr-ço-que siés aquelo qu'inchaiènto Se found dins soun amour coume la ciro Au lume, pèr-ço-que vives en foro De tóuti nòsti faisso e fardaduro, Pèr-ço-que dins toun sang e toun sen mounde Caup lou renouvelun di vièii sabo, Iéu, sus ma fe de prince, t'aproumete Que res autre que iéu, o flour de Rose, Noun aura l'ur de faire ta culido E coume flour d'amour e coume espouso! --Mai quouro! lèu? elo diguè tout-d'uno.-- Guihèn respoundeguè:--Ma bello chato, Aquésti jour te lou dirai... L'entèndes, Aquéu mistrau que boufo? Es la musico Majestouso qu'anóuncio nòsti noço! Es lou Rousau, es lou cèu, es li broundo Qu'ensemblamen nous canton lou prelùdi!-- E sèmpre mai lou vènt, de si rounflado, Recoutavo en efèt la tirassiero; La mountesoun, toujour que mai peniblo, Fasié tira li chivau--que li floto De si creniero espeloufido en fùri S'escarpissien coume de grand plumacho. E s'amagant, lou soulèu, dins l'arquiero De si long rai mourènt, à l'avalido Trevalavo deja, quand lou Caburle Emé tóuti si barco e sa feloupo En ribo avignounenco prenguè tòti._
C
_--Au trepadou! lou Caburle à l'empèri! Li Coundriéulen! e fa tira la maio!-- A l'endavans ié crido l'enfantuegno. En barcarés tout acò lando e quilo. Li ribeirié si tourtouiero enrodon, Li carretié si bèsti desatalon; E, s'enfournant dins lou Pourtau de l'Oulo, Pèr la couchado e pèr la repeissudo, Encò dóu Mau-Uni, qu'acò 's soun oste, Van is establarié. La marinaio Pau à cha pau emplis la grand cousino. Au torco-man qu'à la cadaulo pènjo, S'estènt au pous lava li man, s'eissugon; E sus li banc, l'esquino à la muraio, Patin-patòu s'assèton en renguiero. Emé li bras estroupa, li chambourdo, Qu'entre li pessuga crèbon lou rire, Gaiardamen sus li taulo carrejon. Oh! de bon Diéu! li sartanado einormo De sang de biòu, li tian de tripo grasso, Lou catigot, li carbounado e chouio E li troucho farcido emé de berlo, S'engloutisson i buerbo pansarudo, Enterin qu'à-de-rèng la damo-jano Fasènt lou tour, cadun, li couide libre, Se vuejo à plen de got. Descurbecellon A la perfin un plataras de soupo Au froumage--qu'un pastre, vous responde, En ié palaficant soun bastoun dintre, Noun l'aurié pas sauta.--N'en cantan uno? Dis pièi subran lou baile d'equipage En picant sus l'espalo dóu gros Tòni. E lou mudaire, aguènt mouca soun vèire E fa peta lou gargassoun:--Chaumiho, A la voues! dis, anen, que fau d'ajudo!_
CI
Eh! Diéu çai sié, la bello oustesso! Nous veici quàuqui gai cadèu Que tirassan pas la tristesso En rejanant nòsti batèu.
Un bon mudaire à la desciso Tèn lou viage escarrabiha; Mai pèr revèire Pèiro-Enciso Fau teni lou fanau oulia.
Sourtès lis óulivo groussano E bouiras-nous un bon saussoun: S'avèn li braio de basano, I'a ço que fau dins lou boursoun.
Dins la Prouvènço avèn fa piho E rascla lou Revestidou E sian carga coume d'abiho; Mai l'aigo fièro porto tout.
Lou vin de la costo dóu Rose Es proun uno bravo liquour, A coundicioun que noun s'arrose Emé l'eigasso dóu grand gourg.
Pèr abéura li tros de poupo E pèr nous faire un pau canta, Dins la gaveto de la soupo Faudra n'en traire un agouta.
S'arribo pièi quauque escaufèstre O se toucan un arenié, La perdo sara pèr lou mèstre, La peno pèr li marinié.
CII
_Mai enterin qu'à plen de man se pico, Li porto-fais d'Avignoun, à la taulo D'en fàci:--Es pas lou paire de l'Angloro, Se vènon, aquéu gros que canto?--Foume! Noun fau pas s'estouna s'a la canturlo: Vesès pas que sa fiho a trouva mèstre?-- E vers la chato, insoulènt, an fa signe, Qu'emé lou prince blound cacalejavo. --Aquéli petachin, cridè Jan Rocho, Dequé volon eila?--Gros tuerto-mouto, E tu mai, dequé vos?--Coupa la tufo Di pesoulin que nous copon la paio. --Tu? noum de Diéu! bèn, vène eiça-deforo! Un porto-fais cridè bravejant. Èro Quequino lou luchaire: dins si lucho L'aguènt un Liounés viéuta d'esquino, I gènt dóu coustat d'aut pourtavo isagno. --Vène deforo, eiça! piaiavo.--Bougre De gus de plaço! espèci de pelòfi! Replico lou prouvié, poudès vous metre Quatre emai sièis ensèn!--E lou coulosse, Escambarlant li taulo, en uno buto Avié sauta au mitan. Mai li rigaire S'entravèsson d'un bound. Dins lou broulisse Li banc destrantaia fan la co-lèvo, De part e d'autro lis iue s'enferounon, Lis injùri mourtalo s'entre-croson: --O quiéu-de-pèu! manjaire de cabriho! --Assassinaire dóu marescau Bruno Que dins lou Rose pièi lou trinassèron!-- Ai! ai! ai! li foutrau à mort van plòure, Quand Mèste Apian:--Estas siau, crido, bogo! Lou proumié que boulego, l'escabasse D'un cop de poutarras... Taifo d'ibrougno, Lou vesès pas que sias sadou? Que l'ispre De la vinasso vous sort pèr li brego? Eh! se voulias vous batre, avès li justo... N'en manco, tout l'estiéu, aqui sus Rose? Au Pont Sant-Esperit, à Roco-Mauro... Pièi ounte mai? A Givors, à Valènço... La lanço au poung, la targo sus lou pitre, En plen soulèu, is iue de tout un mounde, I'a-ti rèn de plus digne e de mai noble Qu'un bèu justaire nus, sus la quintaino, Quand fai plega soun ome e lou cabusso? Te rapelles, Jan Rocho, aquéu dimenche, A Sant-Pèire de Biòu, pèr sant Maurise, Quand faguères (pamens ères bèn jouine) Faire au grand Miserin lou viro-passo? --Me rapelle, patroun, diguè Jan Rocho. --Aviés pas soulamen quita la vèsto! --Es verai.--Lis enfant, à la jassino! Se noun voulèn que la levado fugue, Coume dis lou prouvèrbi, long dóu Rose.-- E quatecant, à la voues auturouso Dóu majourau prudènt que lis amaiso, Li barcatié, davau souto si tèndo, Lis egatié, damount dins si feniero, Tóuti s'envan à Santo-Repausolo._
_CANT DOUGEN_
_LA MAU-PARADO_
CIII
_E fa tira la maio! Entre parèisse Lou lustre dóu soulèu, à la remounto S'es tourna metre en draio lou Caburle, Fendènt lou Rose emé sa pro taianto E clafissènt lou ribeirés de vido Emé lou brand, la pòusso e lou tafòri De sa cavalarié. La mistralado Rounflo toujour. Lis aubre, que saludon En brounzissènt, se giblon, s'estrigousson A mand de s'estrounca. Lou vènt enfreno Lou Rose vengu lisc coume uno glaço. Contre aigo e contro vènt li coublo forto, Lou mourre de-clinoun, adaut caminon De soun pas atusa. La carlamuso De l'auro fourmidablo, armounïouso, Fai chauriha d'estounamen li bèsti. A si capèu, à si bounet de pano Mandant la man, emé li brego torto Li carretié despacienta prejiton Au Maïstrau un revoulun d'insulto: --Boufo, bregand de Coucho-mousco! Boufo, Desbadarna de Diéu, que te crebèsses! I'aura dounc jamai res, o Manjo-fango, Que tapara lou trau de mounte sortes? I, capounas!--E d'uno petadisso De cop de fouit embraion si gimerre._
CIV
_Au carcagnòu de la segoundo barco Asseta tóuti dous, pichoto Angloro A représ soun devis, bèn à la douço, Emé soun Guihéumin:--Ai à te dire, Guihèn fai à la bello, que nous-àutri, Lis amourous divin, rèi de la terro E soubeiran verai de la naturo, Nous poudèn pas marida coume tóuti... --E nous maridaren, diguè la nino, Coume?--Rapello-te dins la memòri, Respoundeguè l'imaginous d'Oulando, Aquéu roucas taia, plen de mistèri, Que ié sourgènto au pèd la font de Tourno. --Sabe, sabe, diguè. I'a 'no lambrusco Em'un falabreguié que s'enracinon Tout à l'entour dóu ro 'mé 'no figuiero E de mato de bouis... Ié siéu estado. --Que i'as mai vist?--Lou Soulèu e la Luno Que, grava pèr li Fado sus la roco, Emé sis iue reguergue vous espinchon. --Que i'as mai vist?--Un biòu emé si bano Qu'un escourpioun se lanço pèr lou pougne, Enterin qu'un chinas vèn pèr lou mordre E qu'un jouvènt pèr lou mata se drèisso. --Que i'as mai vist?--Lou Dra que ié barrulo.-- Guihèn d'Aurenjo uno bono passado Se teisè. Dins soun amo pensativo I'apareissié sus lou ribas dóu Rose L'autar dóu diéu Mitra, la font de Tourno Que n'en sourgis prefoundo e clarinello, Em 'aquéli simbèu dóu vièi sacrige, Espetaclous ensigne dóu Zoudiaque, Qu'emplissien d'esmougudo segrenouso Lis adouraire dóu souleias bléuge Mountant o descendènt antan lou flume Pèr faire en devoucioun soun roumavage Au diéu Mitra, «lou soulet invincible». E se disié:--Soulèu de la Prouvènço, O diéu que ié coungreies lis angloro, Que fas sourti d'en terro li cigalo, Que dins mi veno marfo e palinouso Reviéudes lou sang rouge de mi rèire, Diéu roudanen que lou Dra dins si vòuto Agouloupo, à Lioun, au Bourg, en Arle, E que dóu negre tau dins lis Areno Encaro vuei t'es fa lou sacrifice Incounsciènt, diéu qu'escavartes l'oumbro Galoi, qu'en uno ribo incouneigudo Vuei es desert toun autar--e toun rite Abandouna dins l'óublid, iéu barbare, Iéu lou darrié bessai de ti cresèire, Vole sus toun autar óufri, premiço De ma felicita, ma niue de noço!--_
CV
_E s'adreissant siavet à la chatouno: --Es aqui, ié diguè, mounte barrulo Lou Dra dóu Rose, aqui mounte li Fado Escriguèron li sort de la ribiero, Que nous anan liga, pichoto Angloro. E, souto lou regard pièi de la Luno E de tout lou feran de la chauriho Que nous van èstre pèr temouin e sousto, Dins lou Grand-Gourg de la font, en brasseto Nous aprefoundiren.--Elo, enmascado, Respoundeguè:--Moun Dra, la flour de Rose Noun aguè jamai pòu dis aigo bluio Ounte lou cèu miraio sis Ensigne. Nadarai emé tu, iéu, de-counservo, Coume lou pèis de primo, quand remounto Lou ribeirés, au tèms de l'eissagage. --O, nadaren ensèn dins l'aigo roso, Guihèn apoundeguè, dins l'aigo puro, L'as di, coume lou pèis de primavero Que dins lou Rose vai, de riso en riso, Au grouadou di font superiouro. --Mai pèr nous benesi i'aura lou prèire? Venguè subitamen la bono chato. --Ah! i'a 'n bèu tèms qu'es mort, faguè lou prince, Lou prèire de l'autar ounte t'aduse! Mai pèr nous benesi, nous canta messo, Auren-ti pas, de qu'as pòu? li tourtouro Que si murmur d'amour jamai noun moron!-- Elo d'acò, verai, fuguè 'n pau tristo; E pièi, aguènt pensa, diguè:--Siéu bèsti! Dóu signe de la crous que l'escounjuro Se pòu-ti que lou Dra subigue dounde L'óutrajouso vertu? Mai iéu menimo, D'abord que me veirai souto lis arco Dóu Pont Sant-Esperit, ounte figuro Lou grand sant Micoulau dins sa capello, Iéu ié demandarai que fague plòure, Éu, sa benedicioun pèr li que nadon, Que nadon à la bèu enfre lis oundo!--_
CVI
_E fa tira! trasènt sa cridadisso De gau e d'enavans, de despaciènci O d'abandoun en Dieu, la barquejado Se gandissié plan-plan e lou Caburle, Requinquihant soun auto pro sus Rose, Jitavo soun salut is àutri rigo Qu'au fiéu de l'aigo descendien couchouso. --Adessias!--Adessias!--Es l'equipage, Acò, de Jan la Micho, de Serriero... Tambèn a de bèu couble!--Lou vènt coto? --Coume un gusas!--Es dounc tau qu'à la justo? --Ai! paure! en quinge jour quatorge lègo, Coume se dis.--Anen, à la coumpagno!-- E li batèu 'mé li bras que s'aubouron Desparèisson avau à la desciso. E de-countùni ansindo, li rescontre, De liuen en liuen.--Es pas Toumè d'Andanço, Aquéu que trajo amount? Carèu! que fuso! Adessias!--Adessias!... A dos pinello, Aquéu tros de pagèu, e dos sapino Que n'i'en dèvon gagna: tout pèr soun comte Dison que cargo.--Oh! ç', anen, de coucourdo! Emai di Cuminau disien mirando Emé soun Grand-Zidor: pièi tant pleguèron!--_
CVII
_Desempièi quatre jour, souto la rodo Ansin dóu grand soulèu e souto l'uscle De l'èr dóu Ro, de l'auro que rabino, A travès dis embroi de touto meno, Dis agacin, di graveiroun, di gafo, Peniblamen gaubejant sa manobro E pèr ouro abracant sa miejo-lègo, Avien li Coundriéulen pres la remounto, Quand, au cinquèime jour, en drecho visto, Lou Pont Sant-Esperit sus l'estendudo Espandiguè si vint-e-dos arcado. E, proche di pourtau coume fuguèron, Au prince lou patroun fasènt un signe: --Vès! ié diguè, segnour, aquelo pielo Que i'a 'no grosso mato d'espargoulo, La vesès? Es d'aqui que, de coustumo, Benesissien tóuti lis an lou Rose... Ah! coume acò 'ro bèu! Emé li barco Anavian querre en terro, eila, lou prèire Que, pourtant lou Bon-Diéu, entre li ribo Dóu flumenas, venié, dre sus la poupo, Aussa lou sant soulèu davans lou pople Curbènt dóu pont amount li parabando... Tout acò se fai plus e noun coumprene, Iéu, coume vai qu'ansin vuei tout derruno... --Ah! n'en veirés bèn d'autro! aqui l'Angloro Cridè au patroun, sabès? lou mounde viro... Vous l'ai pas di que sus lou ranc de Tourno De gròssi treboulino èron marcado? --Tu! ragagnous la remouquè lou mèstre, Au Malatra t'entourne qu'au t'a ducho! Que rèn que soun aflat, d'aquel escòrpi, Farié passa pèr iue uno barcado De crucifis... Amaino!--_
CVIII
_Sus la dougo, Au crid d'arrestamen que d'ome en ome Fai restounti l'arcado mariniero, An pres tòti subran pèr la dinado. Li chivalas relènt, leva de tiro, S'arrapon i bourrenco de pasturo. Li marinié, d'avau sus la pinello, Li carretie, d'amount sus la levado, Quichant soun arencado o soun anchoio, Mastegon plan e barjon: i Banc Rouge Lou pas es proun catiéu; mai à Dounzero, Em'aquéli roucas, aquelo cluso Ounte lou Rose enferouna s'abrivo Coume un brau de palun, vai i'avé d'obro! Un pau plus aut, faudra pièi que trevalon, Emé tout soun trahin e màli peno, De l'autro man... Enfin, que sièr que gouisson! Lioun es liuen, mai quau a tèms a vido. E 'm' acò, zóu! Li gràci estènt rendudo E d'un cop, emé brut, aguènt lou baile Rebarra soun coutèu mancha de corno, E li coulas remés e toui li ferre Dóu manescau ferrant passa 'n revisto: --Fa tira davans! dau!--E s'escourpouiro Contro auro tourna-mai emai contro aigo La grand cavalarié. Revertigueto, L'Angloro sus lou tèume dóu Caburle Béu lou vènt frescoulet que descagnoto Soun péu e rènd boudenflo sa mantiho. --Au Malatra, dins pas belèu miechouro, Elo ié vèn au princihoun d'Aurenjo, Saren gandi. Que joio pèr ma maire, Pèr mi fraire pichoun e pèr mi sorre! Dins moun cabas pèr chascun e chascuno Iéu porte aqui sa fiero: pèr Alèssi Un tambour de Bèu-Caire; pèr Gatouno Un lot de terraieto; pèr Bregido Uno titèi d'un sòu; uno barqueto Emé tout soun armun pèr lou bèu Jòrgi E... pèr ma maire un massapan de dàti! --E i'aura rèn pèr iéu? faguè lou prince. --Pèr tu, moun Dra, i'a tout ço qu'es au lustre Dóu sant soulèu e tout ço qu'es dins l'oumbro: N'as que de coumanda, siéu ta servènto.-- E i'estregnènt li det:--Adounc, mignoto, Guihèn diguè, t'espère à la vesprado, Vers miejo-niue, sus lou bord de toun isclo E, coume dis la cansoun amourouso:_
Sus moun batèu que lando Nous raubaren au fres, Car siéu prince d'Oulando E noun ai pòu de res.--
CIX
_Ai! bèu jouvènt, eterno simbeliero! Lou vènt avié cala. Dins l'amplitudo E dins l'amudimen dóu vaste Rose, Lis ome entre-dourmi, la caravano Au souleias d'estiéu mountavo lènto, Emé, de liuen en liuen, quauco iserouno Voulastrejant sus lou travès dóu flùvi. Tout-en-un-cop, dins la liunchour de l'orso, Vai s'entèndre un vounvoun. A l'avalido Pièi s'esperdié, pièi mai revounvounavo, Coume lou batarèu d'un moulin brounde Que sarié descendu pèr la ribiero. Pièi èro un toussihoun à l'escoundudo Qu'aumentavo toujour, uno toussido Coume aquelo d'un brau o d'un coulobre Seguènt li virouioun de l'archipèlo. Pièi un esbrand subit i'aguè dins l'oundo Que faguè ressauta tóuti li barco, Enterin qu'eilamount un flo de tubo Ennegrissié lou cèu: e tras li pibo Apareiguè subran, fendènt lou Rose, Un long batèu à fiò. Se rebrassèron Tóuti li marinié, gueirant lou moustre. En poupo Mèste Apian, devengu pale, Arregardavo mè la nau magico, La nau qu'arpatejavo emé si rodo E remouvié d'oundado espetaclouso E fourmidablamen ié venié subre._
CX
_--Arrasso! ié cridè lou capitàni, E tóuti dóu batèu ié fasien signe De se gara davans. Mai tau qu'un roure, Imbrandable à la barro, lou vièi mèstre Respoundeguè:--Mandrin! que lou Caburle S'escarte davans tu? Lou Rose es nostre... E fa tira la maio, milo-diéune!-- Mai lou patroun n'avié pas claus la bouco, Ié lampant au coustat, lou Croucoudile (Èro lou noum de la vapour) arrapo Em'un de sis alibre la pinello, L'entiro dins soun vanc e, coume un dogue De ço que tèn se bat li brego, à bóudre Gangasso lou trahin, emé si gumo S'entrepacho rabious dintre li barco Ounte se fai draiòu, en tirassiero Rebalant après éu touto la rigo. O malurous! li chivalas recuelon, Empourta pèr la maio, dins lou Rose, Emé li carretié que s'esbramasson, Despoutenta pèr l'aigo furiboundo._
CXI
_Mai éu, Patroun Apian, quand vèi perdudo Sa grand cavalarié, si nau, sa vido, Éu dre sous lou Caburle que davalo Desempara, courrènt la bello eisservo, Éu, dessena de founs, li veno morto, En badant la vapour que, pouderouso, Escarpissènt dous revoulun d'escumo E jitant dins lis èr sa tubassino, Trajavo eila-davans:--Ah! manjo-paure! Ié cridè coume eiçò, moustre sus terro Que lou diable a raca pèr nous destruire, Lingoumbau de judiéu, enfant de broumo, Fugues maudi! maudi! maudi! Que moron, Aquéli que te servon, dins la braso E lou reboulimen e li suplice De l'infernas negras ounte t'empures! Crapo de fum! nous-àutri, la ribiero, I'a de milo an que la tenian dessouto... Mai tu, d'abord que vuei tout se desbrando, Rapello-te, souiras, que deja drogo Lou chivau-frus que dèu creba toun vèntre: Tau as fau, tau t'espèro!--E lou Caburle, Tóuti si barco après à la trahino E tout soun cavalun dins la bourdouiro Gafant o negadis, au brand dis oundo Regoulavo à la bèu.--Coupas li cordo, Malan de Diéu, que li chivau s'ennègon! Bramè lou veiturin en fasènt buto Pèr aterra vo s'engrava sus ribo. Car deja vèi lou Pont qu'espaventable Pereilavau s'enisso pèr tout roumpre. Mai lou courrènt que subre-fort envòuto E sisselando e sapino e pinello, Davans-darrié li rounso, li secuto Coume un rai de móutoùn que s'encamino Au tuadou. Desvaria, lis ome, Pèr engouli, se podon, uno arcado, Lou prouvié, lou mudaire, sus l'empento S'esperforçon. En van! L'Angloro mudo, Lis iue cluca, n'es plus d'aqueste mounde: Estrechamen rambado i bras dóu prince Que tèn d'à ment sus pro la mau-parado, E fisançouso en plen de soun dous crèire, Au paradis ié sèmblo que s'envolo._
CXII
_Mounto un grand crid... Ai! paure! dóu Caburle Un remoulin esfraious agouloupo Dins soun revòu la barco: un tuert terrible Brounzis contro lou Pont e tout s'esclapo. Guihèn, dóu contro-cop, dintre lis erso Es bandi, dins si bras aguènt l'Angloro. E nado, bacela di tros de fusto, E nado, la tenènt à cimo d'aigo, E nado tant que pòu. Mai lou subroundo A la perfin la suberno enmalido, E desparèis. Sus l'autre bord dóu Rose D'ageinouioun alin plouron li femo, Cridant e pregant Diéu. De la peirado Ounte éu s'èro gandi, la barco routo, Sauvant lou pichot chat de l'equipage, Lou bon Jan Rocho tourna-mai cabusso. E vague de nada, cercant lou prince, E vague de souta, cercant l'Angloro. Mai de-bado! Lou flume, quau saup mounte? Lis avié tóuti dous mena pèr sèmpre._
CXIII
_Sus lou limpun dóu bord ounte s'eidracon Li naufragié,--la caro ensaunousido, Jasié lou gros pilot, cubert de grumo; Li barcatié, planta dins la papolo, Li carretié, rouigant sis escoumenge, Èron aqui doulènt, la tèsto souto, A recata pèr sòu quàuqui rabasto. Agamouti, picant dóu pèd la terro, Lou vièi patroun gençavo:--Acò 's pas juste! Moun bèu cabau! tant uno bello rigo! Tout acò derouï pèr lou mal-astre!-- Pièi demandè:--Quau manco? ié sian tóuti, Li gènt de l'equipage?--Se coumtèron E «ié sian tóuti» fuguè la responso. Mèste Apian diguè mai:--He! las de nautre! Quand li malur an d'èstre, fau que fugon! Emai poudian bèn tóuti nous afoundre... Nous a, sant Micoulau, sauva la vido: Ié faren à Coundriéu dire une messo. --Ié mancara, faguè Jóusè Ribòri Plan au prouvié, qu'aquelo pauro chato Em'aquéu brave prince...--Ah! bouto, prince... Jan Rocho repliquè, sus lou Caburle Aviéu proun remarca si menganello... Quau noun t'a di qu'es pas lou Dra dóu Rose E qu'éu, assabenta dóu grand naufrage, Noun nous ague segui, de mudo en mudo, Pèr empourta l'Angloro dins si toumple?--_
CXIV
_E Mèste Apian clauguè, brandant la tèsto: --Es messagié l'esperit! Quand li barco Davans lou Malatra fasien desciso, Iéu lou sentiéu, qu'aquelo malurouso (Car dèu avé, jitado à la ribiero, Fa puto-fin) èro pèr nous adurre, A tèms o tard, quauque marrit rescontre. Ai! mi sèt barco! Ai! mi chivau de viage! Dire que tout acò s'envai au fóudre! Es la fin dóu mestié... Pàuri coulègo, Poudès bèn dire: Adiéu la bello vido! A creba, vuei, pèr tóuti, lou grand Rose.-- E' m'acò, de l'espalo à la centuro S'estènt envertouia li tourtouiero E li restant d'arnés que ié soubravon, D'à pèd sus lou dougan touto la chourmo Remountè vers Coundriéu, sènso mai dire.
|
Kérjen fordítást! |